EKREM DEMİRLİ-KELÂBÂZÎ-et-TA’ARRUF 12. SEMİNER ÖZETİ

Dersin Amacı ve İçeriği

Bu seminerde, Kelâbâzî’nin “ittisâl” (Allah’a vasıl olma) kavramı ekseninde tasavvufun temel iddialarından biri olan Allah’la birleşme tecrübesi, kelam, fıkıh ve hadis ekseninde karşılaştırmalı olarak ele alınır. Amaç, bu kavramın sufî literatürde nasıl anlamlandırıldığını, hangi ontolojik ve epistemolojik zemine dayandığını ve Ehl-i Sünnet kelamıyla nasıl uyumlu hale getirildiğini göstermektir. Tasavvufun “Allah’a vuslat” gibi iddialı kavramlarının, Kur’an ve hadislerdeki “ihsan” anlayışıyla sınırlandırılması bu dersin merkezindedir.

Ana Temalar ve Başlıklar

1. Kavramların Bilimsel Bağlamı ve Ortaklığı

Ders, “üns”, “kurbiyet”, “vuslat”, “ittisal” gibi tasavvufî kavramların sadece tasavvufa ait olmadığını; kelam, fıkıh ve genel İslam ilimleriyle de irtibatlı olduğunu vurgular. Tasavvufun diğer disiplinlerle mukayeseli okunması gerektiği fikri temel alınır.

2. İttisâl ve Sırrın Rolü

İttisâl, kulun kalbinden daha derin bir idrak yeri olan “sırrıyla” Allah’tan başkasını görmemesi, işitmemesi ve yalnızca Hak ile meşgul olmasıdır. Bu hâl, sufînin Hak’tan başkasına ilgisini kesmesini ve tüm duyumsamalarını Allah’a teksif etmesini gerektirir.

3. Fıkıh ve Kelamın Tasavvufla Gerilimi

Kelamcılar ve fakihler, Allah’a vuslat ya da görme gibi ifadeleri tehlikeli ve gayri meşru bulurken, sufîler bu kavramları mecazi ve içsel anlamlarla yorumlar. Bu, tasavvufun Ehl-i Sünnet sınırlarında nasıl konumlandırıldığına dair önemli bir tartışmadır.

4. İhsan Hadisi ve Tasavvufun Meşruiyeti

Kelâbâzî, ittisâl kavramını Hz. Peygamber’in “ihsan” tanımıyla temellendirir: Allah’ı görür gibi ibadet etmek. Bu, tasavvufun “meşru” zemine oturtulması için kritik bir dayanak olarak sunulur.

5. Hayret ve Allah’ın Fiillerinin Zıtlığı

Hayret kavramı, Allah’ın zıt fiillerinin kaynağı olması karşısında kulun yaşadığı metafizik duraksamadır. Bu hâl, Allah’ın mutlak failliğini kavrama çabasıdır ve sufîde derin bir teslimiyeti doğurur.

6. Muhabbet ve Aşkın Tasavvufi Yorumu

Muhabbet, teveccüh, irade, niyet, kasıt gibi eş anlamlı kavramlarla birlikte düşünülür ve yalnızca Allah’a yönelen bir sevgi olarak tanımlanır. Tasavvufta mecazi aşktan hakiki aşka geçiş anlayışı reddedilir; yalnızca ilahî aşkın varlığı kabul edilir.

Sonuç

Bu ders, tasavvufun iddialı kavramlarının Ehl-i Sünnet çizgisinde nasıl yorumlandığını ve Kelâbâzî’nin bu yorumu nasıl temellendirdiğini ortaya koyar. Tasavvuf, ittisâl, ihsan ve muhabbet gibi kavramlar çerçevesinde, aşkın bireysel bir duygu olmaktan ziyade, disiplinli bir teslimiyet ve irade hali olarak kavramsallaştırılır. Ders, tasavvufun hem diğer İslami ilimlerle ilişkisini hem de geleneksel çizgideki meşruiyetini pekiştirir.

 

Purpose and Content of the Seminar

This seminar explores the Sufi concept of ittiṣāl (connection or union with God), analyzing its theological and epistemological implications in relation to kalām (Islamic theology), fiqh (Islamic jurisprudence), and hadith literature. The objective is to examine how this seemingly bold idea of “union with God” is legitimized within the Sufi tradition while maintaining compatibility with Sunni orthodoxy. Central to the discussion is the reinterpretation of such terms within the limits set by the prophetic definition of iḥsān—“worshipping God as if you see Him.”

Main Themes and Topics

1. Shared Terminology and Interdisciplinary Context

The lecture begins by stressing that concepts like uns (familiarity), qurbiyya (proximity), wuṣūl (arrival), and ittiṣāl are not exclusive to Sufism. They also appear in kalām, fiqh, and other Islamic sciences. Therefore, comparative analysis across disciplines is essential.

2. Ittiṣāl and the Role of the “Sirr” (Secret)

Ittiṣāl refers to a state in which the Sufi perceives nothing but God through the innermost aspect of the soul—the sirr. In this condition, hearing, seeing, and all inner faculties are absorbed in divine presence. It requires complete detachment from all else.

3. Tension Between Sufism and Legal Theology

Theologians and jurists have often viewed concepts like divine union or beatific vision with suspicion. Sufis, however, reinterpret these notions metaphorically and experientially. This reflects the ongoing tension and negotiation of legitimacy between Sufism and mainstream Sunni theology.

4. The Hadith of Iḥsān as Legitimation

Kelâbâzī grounds the concept of ittiṣāl in the Prophetic hadith of iḥsān: “to worship God as if you see Him.” This provides a foundational textual anchor for integrating mystical states within a Sunni framework.

5. Bewilderment and Divine Contrariety

The concept of ḥayrah (bewilderment) arises from witnessing God’s seemingly contradictory actions. This metaphysical perplexity leads to a deeper submission and recognition of divine omnipotence beyond human comprehension.

6. Love and the Rejection of Metaphorical Devotion

Love (maḥabba) is defined through related terms like intent, will, and devotion, and is characterized by exclusive orientation toward God. The idea of progressing from metaphorical to real love is rejected; only divine love is deemed real and legitimate in the Sufi worldview.

Conclusion

This seminar demonstrates how ambitious Sufi concepts such as ittiṣāl, iḥsān, and maḥabba are interpreted within the boundaries of Sunni theology. Rather than treating love or union as personal emotions, the Sufi tradition presents them as disciplined states of willful surrender. Kelâbâzī’s interpretive method reaffirms Sufism’s compatibility with the broader Islamic intellectual tradition and its ethical rigor.