EKREM DEMİRLİ: KİTÂBU’T-TEVHÎD OKUMALARI 23. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, insan fiilleri, Tanrı’nın yaratıcı kudreti ve irade özgürlüğü arasındaki ilişkiyi detaylı bir şekilde ele alır. Tartışmalar, özellikle Mu‘tezile ve Ehl-i Sünnet arasındaki temel ayrımlara odaklanırken, İmam Mâtürîdî’nin bu meselelerdeki kritik yaklaşımlarına derinlemesine bir bakış sunar. Seminer, sistematik düşüncenin mahiyet, madum (yokluk) ve yaratma teorisi üzerindeki etkilerini vurgular.

Ana Temalar

1. Sistematik Teolojik Yaklaşımlar:
   • Üç ana metafizik kavram, yani madum, mahiyet (essence), ve İbn Arabi’nin ayn-i sabite (sabit hakikatler) kavramları, farklı teolojik ve felsefi sistemlerin yapı taşları olarak analiz edilir.
   • Mu‘tezile, madum kavramını sistemlerine dahil ederek Tanrı’nın yaratıcı eylemini belirli sınırlar içinde yorumlar.
2. Mu‘tezile’nin Yaratma Yaklaşımı:
   • Mu‘tezile’ye göre, Tanrı mevcut mahiyetlere veya potansiyel varlıklara dayalı olarak yaratır. Bu yaklaşım, Tanrı’nın kudretini sınırlandırmakla eleştirilir.
   • İmam Mâtürîdî, Mu‘tezile’nin yaklaşımını, Tanrı’nın sınırsız kudretine aykırı olduğu gerekçesiyle reddeder.
3. Ehl-i Sünnet’in Yaratma Anlayışı:
   • Ehl-i Sünnet, Tanrı’nın yaratma eylemini, hiçbir öncül kavram veya mahiyete dayanmaksızın mutlak kudretine atfeder.
   • Hudus teorisi (yaratılmışlığın kanıtı), Ehl-i Sünnet’in bu konudaki temel dayanağıdır ve tüm varlıkların Tanrı tarafından yaratıldığını savunur.
4. Teodise ve Kötülük Problemi:
   • Seminerde, kötülüklerin Tanrı’ya atfedilmesi meselesi ele alınır. Mu‘tezile, kötülüğün Tanrı’ya atfedilemeyeceğini savunarak teodise problemine vurgu yapar.
   • İmam Mâtürîdî, kötülüğün yaratılması meselesini, Tanrı’nın hikmeti ve yaratma sıfatı üzerinden açıklamaya çalışır.
5. Nakli ve Akli Deliller:
   • İmam Mâtürîdî, insan fiillerinin Tanrı tarafından yaratıldığına dair Kur’an ayetleri ve hadisleri delil olarak sunar.
   • Mu‘tezile’nin, bazı ayetleri metaforik anlamlarla yorumlaması ve Ehl-i Sünnet’in buna getirdiği eleştiriler analiz edilir.
6. Paradigma ve Yorumsal Farklılıklar:
   • Kur’an-ı Kerim’in farklı teolojik paradigmalar çerçevesinde yorumlanması, ayetlerin anlamlarının nasıl çeşitlilik gösterebileceğini ortaya koyar.
   • İmam Mâtürîdî, Ehl-i Sünnet’in, her ayeti sistematik teolojileriyle uyumlu şekilde yorumladığını vurgular.

Sonuç

Seminer, Mu‘tezile ve Ehl-i Sünnet arasındaki teolojik ayrımları ele alırken, İmam Mâtürîdî’nin bu meselelerdeki sistematik düşünce ve eleştirel analizine ışık tutar. Teolojik kavramlar olan madum ve mahiyet, yaratılış teorisinin anlaşılmasında merkezi bir rol oynar. Seminer, bu tartışmaları hem tarihsel hem de sistematik bir çerçevede değerlendirir.

 

This seminar provides an in-depth analysis of the relationship between human actions, divine creative power, and free will. The discussion highlights the theological divergences between Mu‘tazila and Ahl al-Sunnah while focusing on Imam Māturīdī’s critical approach to these issues. The seminar emphasizes the systematic impact of concepts like madum (non-existence), mahiyyah (essence), and theories of creation.

Main Themes

1. Systematic Theological Approaches:
   • Three key metaphysical concepts—madum, mahiyyah (essence), and Ibn Arabi’s ayn-i sabitah (fixed archetypes)—are analyzed as foundational elements of different theological and philosophical systems.
   • Mu‘tazila incorporates madum into their theology to frame God’s creative actions within predefined boundaries.
2. Mu‘tazila’s Perspective on Creation:
   • Mu‘tazila posits that God creates based on existing essences or potential realities. This view is critiqued for limiting divine omnipotence.
   • Imam Māturīdī rejects this approach, arguing that it conflicts with the concept of God’s absolute and unlimited power.
3. Ahl al-Sunnah’s View of Creation:
   • Ahl al-Sunnah emphasizes that God’s creative act is entirely independent of any pre-existing concepts or essences, attributing creation solely to divine omnipotence.
   • The huduth theory (proof of createdness) is central to this perspective, affirming that all existence originates from God.
4. Theodicy and the Problem of Evil:
   • The seminar addresses the attribution of evil to God. Mu‘tazila denies that God is the source of evil, emphasizing divine justice.
   • Imam Māturīdī approaches this issue by framing the creation of evil within the context of divine wisdom and creative power.
5. Scriptural and Rational Evidence:
   • Imam Māturīdī draws on Quranic verses and Prophetic traditions to argue that human actions are created by God.
   • The seminar critiques Mu‘tazila’s tendency to interpret certain verses metaphorically and examines how Ahl al-Sunnah challenges these interpretations.
6. Paradigmatic and Interpretative Differences:
   • The varying theological paradigms influence how the Quran is interpreted, illustrating the diversity of meanings that can arise.
   • Imam Māturīdī emphasizes that Ahl al-Sunnah aligns its interpretations systematically with its theological principles.

Conclusion

The seminar explores the theological differences between Mu‘tazila and Ahl al-Sunnah while shedding light on Imam Māturīdī’s systematic and critical approach. Concepts like madum and mahiyyah play a central role in understanding theories of creation. The seminar contextualizes these debates within both historical and systematic frameworks.