EŞREF ALTAŞ: ŞERHU’L-İŞÂRÂT OKUMALARI 13. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, İbn Sina’nın nefs, hareket ve irade teorisini, özellikle canlı varlıkların hareket ilkelerini açıklayan kavramlarını ele alır. Bitkisel, hayvani ve insani nefsin işlevleri detaylandırılırken, Fahreddin Razi’nin eleştirileri üzerinden bu teorilerin eleştirel bir değerlendirmesi yapılmıştır. Seminer ayrıca göksel hareketlerin (feleklerin) iradeli bir doğaya sahip olup olmadığını tartışır.

Ana Temalar

  1. Nefs ve Hareketin İlkesi:
    • İbn Sina’ya göre, her canlı varlık hareketin bir ilkesine dayanır. Bitkisel nefs, üç temel işlevi (beslenme, büyüme, üreme) yerine getirir.
    • Hayvani nefs, şuurlu ve iradeye dayalı hareketlerle tanımlanırken, bitkisel nefsten farklı olarak içgüdüsel kararlar alabilir.
  2. Göksel Hareketler ve Feleklerin Nefsi:
    • Gökyüzündeki cisimlerin sürekli ve dairesel hareketleri, İbn Sina’ya göre iradeli bir sürecin sonucudur.
    • Fahreddin Razi, bu hareketlerin iradeye mi yoksa doğal bir zorunluluğa mı dayandığını sorgular ve İbn Sina’nın “feleklerin nefsi” teorisini eleştirir.
  3. Dörtlü Hareket Sistemi:
    • İbn Sina, hareketleri dört kategoriye ayırır: düz, döngüsel, şuursuz ve şuurlu hareketler.
    • Göksel cisimlerin hareketleri dairesel ve sürekli olsa da, İbn Sina bu hareketlerin iradi olduğunu ve bir tür akıl ve nefs tarafından yönetildiğini savunur.
  4. Razi’nin İtirazları:
    • Razi, İbn Sina’nın iradeli hareketi açıklamak için önerdiği “tikel ve tümel nefis” ayrımına eleştiriler yöneltir.
    • Özellikle, feleklerin iradesinin nasıl doğduğu ve tikel hareketler ile tümel akıl arasındaki ilişki sorgulanır.
  5. Bitkisel Nefs ve İşlevleri:
    • Beslenme, büyüme ve üreme güçleri, bitkisel nefsi tanımlar. Bu işlevlerin her biri, canlının hem bireysel hem de nesilsel varlığını korumasını sağlar.
    • Bu işlevler aynı zamanda hayvani nefs için de geçerlidir, ancak hayvani nefs bunları şuurlu bir şekilde gerçekleştirir.
  6. Feleklerin Nefsi ve İrade Sorunu:
    • İbn Sina, feleklerin hareketlerini açıklamak için tikel ve tümel nefislerin varlığını önerir.
    • Razi, bu nefislerin metafiziksel temellerini eleştirir ve göksel hareketlerin irade ile bağlantısının tutarsız olduğunu savunur.

Sonuç

Bu seminer, İbn Sina’nın canlıların ve göksel cisimlerin hareket ilkelerine ilişkin teorilerini detaylandırırken, Fahreddin Razi’nin bu görüşlere getirdiği eleştirileri analiz eder. Bitkisel, hayvani ve insani nefsin işlevleri ayrıntılı bir şekilde açıklanırken, feleklerin iradesiyle ilgili tartışmalar seminerin temel odak noktasıdır. Razi’nin eleştirileri, İbn Sina’nın sisteminin metafiziksel ve epistemolojik temellerinin sorgulanmasına olanak sağlar.

 

This seminar examines Ibn Sina’s theories of the nafs (soul), motion, and volition, focusing on the principles governing the movement of living beings. The functions of vegetative, animal, and human souls are elaborated upon, while Fahreddin Razi’s critiques provide a critical perspective on these theories. The seminar also debates whether celestial motions (falak) are governed by volition or natural necessity.

Key Themes

  1. The Soul and the Principle of Motion:
    • According to Ibn Sina, all living beings are driven by a principle of motion. The vegetative soul performs three key functions: nutrition, growth, and reproduction.
    • The animal soul is characterized by conscious and volitional movements, distinguishing it from the instinct-driven vegetative soul.
  2. Celestial Motions and the Soul of the Spheres:
    • Ibn Sina asserts that the continuous and circular motions of celestial bodies result from a volitional process.
    • Fahreddin Razi questions whether these motions are the result of volition or natural compulsion, critiquing Ibn Sina’s theory of a “soul of the spheres.”
  3. The Fourfold Classification of Motion:
    • Ibn Sina categorizes motions into four types: linear, circular, unconscious, and conscious movements.
    • While celestial bodies exhibit circular and perpetual motion, Ibn Sina argues that these movements are volitional and guided by an intellect and soul.
  4. Razi’s Objections:
    • Razi critiques Ibn Sina’s distinction between “particular and universal souls” as an explanation for volitional motion.
    • He specifically challenges how celestial volition arises and the relationship between particular movements and universal intellects.
  5. The Vegetative Soul and Its Functions:
    • The vegetative soul is defined by its powers of nutrition, growth, and reproduction, which sustain both individual and generational survival.
    • These functions also apply to the animal soul, but the latter executes them with conscious awareness.
  6. The Soul of the Spheres and the Question of Volition:
    • Ibn Sina explains celestial motions through the existence of particular and universal souls guiding the spheres.
    • Razi criticizes the metaphysical foundations of these souls and argues that the connection between volition and celestial motion lacks consistency.

Conclusion

This seminar provides a detailed analysis of Ibn Sina’s theories on the principles of motion in living beings and celestial bodies, juxtaposed with Fahreddin Razi’s critiques. While the functions of the vegetative, animal, and human souls are thoroughly examined, the debate on the volitional nature of celestial motions forms the central focus. Razi’s objections challenge the metaphysical and epistemological foundations of Ibn Sina’s system, opening the way for further philosophical inquiry.