EŞREF ALTAŞ: ŞERHU’L-İŞÂRÂT OKUMALARI 2. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, İbn Sînâ’nın heyûlâ kavramını nasıl temellendirdiğini ve Fahreddin Râzî’nin bu görüşe getirdiği eleştirileri ele almaktadır. İbn Sînâ, fiziksel varlıkların sürekliliğini ve bölünebilirliğini açıklamak için heyûlâ kavramını kullanırken, Râzî, bu kavramın zorunlu olup olmadığını sorgulamaktadır. Tartışma, antik Yunan filozofları ile İslam dünyasındaki farklı düşünce gelenekleri arasındaki ilişki bağlamında yürütülmektedir.

Ana Temalar:

  1. İbn Sînâ’nın Heyûlâ’nın Gerekliliğine Dair Delilleri: İbn Sînâ, cisimlerin bölünebilir olmasının bir taşıyıcı ilkeye dayanması gerektiğini savunur. Bölünme imkanının var olması için bir temel unsurun bulunması gerektiğini ileri sürer ve bu unsuru heyûlâ olarak adlandırır.
  2. Fahreddin Râzî’nin Eleştirileri: Râzî, İbn Sînâ’nın heyûlâ ispatında kullandığı öncülleri tek tek değerlendirerek, heyûlâ fikrinin zorunluluğunu reddeder. Alternatif olarak, cisimlerin bireysel ve bağımsız varlıklarla açıklanabileceğini öne sürer.
  3. Atomculuk ve Bölünebilirlik Sorunu: İbn Sînâ, atomculuğu reddederek, cisimlerin sürekli bir yapıya sahip olduğunu savunur. Râzî ise, atomculuğun tamamen göz ardı edilmemesi gerektiğini ve bazı problemlerin bu bakış açısıyla daha tutarlı bir şekilde çözülebileceğini belirtir.
  4. İmkânın Subûtî Olması ve Heyûlâ’nın Gerekçelendirilmesi: İbn Sînâ’ya göre, heyûlâ, imkânın (subûtî imkan) varlığını kabul etmeyi gerektirir. Ancak, Râzî bu kavramın metafiziksel bir kabul olduğunu ve kesin bir ontolojik temele dayanmadığını ileri sürer.
  5. Gök Cisimleri ve Heyûlâ: Seminerde, göksel cisimlerin bölünmezliği meselesi ele alınarak, göklerin fiziksel yapısında heyûlâ kavramının nasıl konumlandırıldığı tartışılmaktadır. Râzî, göksel cisimlerin bölünmeye maruz kalmadığını öne sürerek, heyûlâ ispatının bu noktada sorunlu olduğunu savunur.
  6. Heyûlâ’nın Zorunlu Olup Olmadığı Üzerine Tartışmalar: Seminerde, heyûlâ olmadan da cisimlerin varlık kazanabileceği fikri değerlendirilerek, bunun hem felsefi hem de mantıksal sonuçları ele alınmaktadır. Râzî, heyûlâ olmaksızın da bölünme ve birleşmenin açıklanabileceğini savunur.
  7. Yoğunlaşma ve Genişleme Meselesi: İbn Sînâ, cisimlerin yoğunlaşma (tekâsüf) ve genişleme (teneffüs) süreçleriyle değişime uğradığını, ancak özlerinde bir devamlılık bulunduğunu öne sürer. Râzî ise bu sürekliliğin heyûlâ ile değil, doğrudan cisimlerin kendileriyle açıklanması gerektiğini belirtir.

Sonuç:
Bu seminer, İbn Sînâ’nın heyûlâ kavramını fizik ve metafizik bağlamda nasıl savunduğunu ve Fahreddin Râzî’nin bu görüşe yönelttiği eleştirileri ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır. Tartışma, İslam felsefesinde süreklilik, bölünebilirlik ve cisimlerin doğası hakkındaki temel meseleleri ortaya koymaktadır. Râzî’nin eleştirileri, İbn Sînâ’nın sistemindeki bazı kavramsal boşlukları açığa çıkarmakta ve alternatif açıklamalar geliştirilmesi gerektiğini göstermektedir.

This seminar examines Ibn Sīnā’s justification of hayūlā (prime matter) and Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s critiques of this concept. While Ibn Sīnā employs hayūlā to explain the continuity and divisibility of physical substances, al-Rāzī questions whether this concept is truly necessary. The discussion takes place within the broader intellectual context of Greek philosophy and its reception in the Islamic philosophical tradition.

Main Themes:

  1. Ibn Sīnā’s Arguments for the Necessity of Hayūlā: Ibn Sīnā argues that the divisibility of bodies requires an underlying principle. He posits that the mere possibility of division necessitates a fundamental substratum, which he identifies as hayūlā.
  2. Al-Rāzī’s Critique: Al-Rāzī systematically evaluates the premises of Ibn Sīnā’s argument and rejects the necessity of hayūlā. Instead, he suggests that bodies can be explained through individual and independent entities without requiring an underlying substratum.
  3. The Debate on Atomism and Divisibility: Ibn Sīnā rejects atomism, maintaining that bodies possess continuous structures. Al-Rāzī, however, suggests that atomism should not be dismissed outright, as it provides a coherent alternative for explaining physical reality.
  4. The Substantiality of Possibility (Subūtī Imkān) and Justification of Hayūlā: According to Ibn Sīnā, hayūlā necessitates the existence of potentiality (imkān). Al-Rāzī challenges this notion, arguing that it is a metaphysical assumption rather than an ontologically grounded reality.
  5. Celestial Bodies and Hayūlā: The seminar explores the role of hayūlā in the composition of celestial bodies. While Ibn Sīnā argues for the necessity of hayūlā in all physical entities, al-Rāzī counters that celestial bodies are indivisible, making hayūlā unnecessary for their explanation.
  6. Is Hayūlā Truly Indispensable?: The discussion evaluates the possibility of explaining bodies without hayūlā, considering both philosophical and logical implications. Al-Rāzī suggests that division and composition can be understood without resorting to hayūlā.
  7. Condensation and Expansion (Takāthuf and Tanaffus): Ibn Sīnā argues that bodies undergo changes through processes of condensation and expansion while maintaining continuity in their essence. Al-Rāzī, however, contends that this continuity can be explained through the nature of bodies themselves, without invoking hayūlā.

Conclusion:
This seminar provides a detailed examination of Ibn Sīnā’s defense of hayūlā within both physical and metaphysical contexts, alongside al-Rāzī’s critiques. The discussion highlights fundamental debates in Islamic philosophy regarding continuity, divisibility, and the nature of physical substances. Al-Rāzī’s objections expose conceptual gaps in Ibn Sīnā’s framework and suggest the need for alternative explanations of material existence.