EŞREF ALTAŞ: ŞERHU’L-İŞÂRÂT OKUMALARI 3. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, İbn Sînâ’nın felsefi sisteminde heyûlâ (ilk madde), cisimsel suret (ṣūrat jismaniyya) ve türsel suret (ṣūrat naw‘iyya) arasındaki ilişkiyi incelemektedir. Fahreddin Râzî’nin Şerhu’l-İşârât adlı eserinde bu kavramlara getirdiği eleştiriler ve yorumlar bağlamında, heyûlâ’nın varlığının gerekliliği ve cismin bireyselleşmesi konularındaki tartışmalar ele alınmaktadır. Temel soru, fiziksel cisimlerin sürekliliğini ve farklılaşmasını açıklamak için heyûlâ’nın vazgeçilmez olup olmadığıdır.

Ana Temalar:

  1. İbn Sînâ’ya Göre Heyûlâ’nın Gerekliliği: İbn Sînâ, cisimlerin hem süreklilik hem de bölünebilirlik özelliklerine sahip olduğunu öne sürerek, bu özelliklerin ancak bir alt tabaka (heyûlâ) tarafından taşınabileceğini savunur.
  2. Fahreddin Râzî’nin Heyûlâ Eleştirisi: Râzî, cisimsel suretin (ṣūrat jismaniyya) tek başına bu işlevi yerine getirip getiremeyeceğini sorgular ve heyûlâ’nın zorunlu olup olmadığı konusunda şüphelerini dile getirir.
  3. Cisimler Arasındaki Farklılığın Kaynağı: Eğer tüm cisimler aynı heyûlâ’yı paylaşıyorsa, neden farklı özellikler gösterirler? Bu soru, cisimlerin bireyselleşmesinde türsel suretin rolünü ön plana çıkarmaktadır.
  4. Cisimsel Suret ve Heyûlâ Arasındaki İlişki: İbn Sînâ, cisimsel suretin boyut ve uzamı belirlediğini, ancak madde (heyûlâ) olmadan bu özelliklerin korunamayacağını öne sürer.
  5. Sonsuz Geri Gidiş (Teselsül) Problemi: Râzî, eğer her cismin özelliklerini açıklamak için bir alt ilke gerekiyorsa, bunun sonsuz geriye gidişle sonuçlanacağını savunur. İbn Sînâ ise türsel suretin bu süreci sonlandıran nihai ilke olduğunu belirtir.
  6. Türsel Suretin Zorunluluğu: İbn Sînâ’ya göre, farklı maddi varlıkların farklı doğalara sahip olmalarının temel nedeni türsel surettir. Eğer bu olmasaydı, tüm cisimler aynı özelliklere sahip olurdu.
  7. Tabii Yer ve Cisimlerin Farklılaşması: Makân Khāṣṣ (özel mekân) kavramı, farklı cisimlerin evrenin farklı bölgelerinde neden farklı konumlandığını açıklamak için kullanılır. İbn Sînâ, bu farklılaşmanın yalnızca heyûlâ ve cisimsel suretle değil, aynı zamanda türsel suretle açıklanması gerektiğini savunur.

Sonuç:
Bu seminer, İbn Sînâ’nın heyûlâ teorisinin temelini, cisimlerin bireyselleşme sürecindeki rolünü ve Fahreddin Râzî’nin bu teoriye yönelttiği eleştirileri ele almaktadır. Tartışma, cisimlerin farklılaşmasını açıklayan temel ilkelerin ne olduğu sorusu etrafında şekillenmektedir. İbn Sînâ, heyûlâ’nın zorunlu olduğunu savunurken, Râzî bu fikre eleştirel yaklaşarak cisimsel suretin bu işlevi tek başına yerine getirebileceğini öne sürmektedir. Sonuç olarak, bu tartışma, Aristotelesçi metafizik ile İslam felsefesinde gelişen eleştirel gelenek arasındaki temel gerilimleri yansıtmaktadır.

 

 

This seminar examines the relationship between hayūlā (prime matter), corporeal form, and specific form within the framework of Ibn Sīnā’s philosophy, as interpreted in Fakhr al-Dīn al-Rāzī’s Sharḥ al-Ishārāt. The discussion revolves around Ibn Sīnā’s arguments for the necessity of hayūlā as a substrate for corporeal substances and the critiques presented by al-Rāzī. The central debate explores whether hayūlā is indispensable for the persistence of bodily forms or whether the diversity of bodies can be explained without recourse to an underlying hayūlā.

Main Themes:

  1. Ibn Sīnā’s Argument for Hayūlā: Ibn Sīnā argues that since bodies exhibit both continuity and divisibility, there must be an underlying entity that carries these attributes. This necessity leads to the concept of hayūlā as a fundamental substratum.
  2. Al-Rāzī’s Critique of Hayūlā: Al-Rāzī challenges the necessity of hayūlā by questioning whether corporeal form itself can account for the unity and multiplicity observed in bodies, without requiring an additional substratum.
  3. The Problem of Differentiation Among Bodies: If all corporeal entities share a common hayūlā, why do they manifest distinct characteristics? This question leads to an investigation into the role of corporeal and specific forms in differentiating substances.
  4. Corporeal Form and Its Relation to Hayūlā: Ibn Sīnā posits that corporeal form is necessary for determining the dimensions and extension of bodies, while hayūlā serves as the underlying material principle.
  5. The Issue of Infinite Regress (Tasalsul): Al-Rāzī argues that if every property of bodies were attributed to an underlying hayūlā, then one would need to posit an additional substratum ad infinitum. Ibn Sīnā counters this by stating that specific form (ṣūrat nawʿiyya) serves as the ultimate principle that terminates the regress.
  6. The Necessity of Specific Form (Ṣūrat Nawʿiyya): Ibn Sīnā asserts that specific form is required to account for the diversity of physical entities. Without it, all bodies would appear identical despite their differences in behavior, appearance, and natural tendencies.
  7. Natural Place and Differentiation of Substances: The concept of natural place (makān khāṣṣ) is introduced to explain why different substances occupy distinct locations in the universe. According to Ibn Sīnā, this differentiation cannot be explained solely by hayūlā and corporeal form but necessitates specific forms that define the nature and behavior of each entity.

Conclusion:
This seminar explores the philosophical foundations of Ibn Sīnā’s theory of hayūlā and its relationship to corporeal and specific forms, along with al-Rāzī’s critical objections. The discussion highlights the challenge of explaining the differentiation of bodies and the necessity of specific forms in establishing the distinct identities of substances. While Ibn Sīnā insists that hayūlā is indispensable, al-Rāzī suggests that corporeal form alone may suffice in explaining material diversity. Ultimately, the debate underscores fundamental tensions between Aristotelian metaphysics and later critiques within the Islamic philosophical tradition.