EŞREF ALTAŞ, TEFTÂZÂNÎ OKUMALARI ŞERHU’L-AKÂİD  1. SEMİNER ÖZETİ

Eşref Altaş’ın Teftâzânî Okumaları: Şerhu’l-Akâid üzerine gerçekleştirdiği ilk seminer, İmam Nesefî’nin Akaid metni ve İmam Teftâzânî’nin bu metne yazdığı şerhi temel almaktadır. Bu seminerde, metin ve şerhlerin klasik İslam düşüncesindeki yeri, akaidin (inanç esaslarının) İslam toplumları üzerindeki etkisi ve Teftâzânî’nin özgün yaklaşımı ele alınmıştır. Özellikle kelam ilminin tanımı, inanç meselelerindeki metodolojisi ve tarihsel bağlamı üzerinde durulmuştur.

 

Ana Temalar

  1. Metnin ve Şerhin Önemi
    • Akaid metni, İmam Nesefî tarafından inanç esaslarını sistematik bir şekilde özetlemek için yazılmıştır.
    • Teftâzânî’nin bu metne yazdığı şerh, yalnızca metni açıklamakla kalmamış, aynı zamanda klasik kelam ilminin temel meselelerine dair yeni yorumlar getirmiştir.
    • Şerhin eşarilik ve maturidilik arasındaki dengeyi kurma çabası tartışılmıştır.
  2. Kelam İlminin Temel Özellikleri
    • Tevhid ve sıfat ilmi olarak adlandırılan kelam ilmi, inanç esaslarını savunma ve açıklama amacı taşır.
    • Bu ilmin, şüphelerden ve yanlış inançlardan kurtarıcı bir rol oynadığı vurgulanmıştır.
    • İmam Teftâzânî, kelam ilminin temel hedeflerini ve katkılarını, hem nazari hem de ameli (teorik ve pratik) hikmet çerçevesinde değerlendirmiştir.
  3. Metodolojik Yaklaşım
    • Teftâzânî, şerhinde hem metinlerin anlamını açıklamış hem de zorlayıcı ifadeleri sadeleştirerek okurlara rehberlik etmiştir.
    • Şerhin, meseleleri açıklarken delillere dayalı bir yöntem izlemesi, klasik şerh geleneğinin bir uzantısı olarak öne çıkarılmıştır.
    • Takrir (önermeleri açıklama) ve tahkik (delilleri temellendirme) yöntemleri, metne özgünlük kazandıran temel unsurlar olarak belirtilmiştir.
  4. Kelam İlminin Tarihsel Gelişimi
    • Kelamın ortaya çıkışı, erken İslam döneminde yaşanan siyasi ve itikadi ihtilaflara bağlanmıştır.
    • Özellikle sahabe ve tabiin döneminde inançların saf ve tartışmasız bir şekilde kabul edildiği, ancak daha sonraki fitne olaylarıyla kelam ilmine ihtiyaç duyulduğu açıklanmıştır.
  5. Şerh Geleneği ve Literatür
    • Teftâzânî’nin şerhinin yanı sıra, bu şerh üzerine yazılan haşiye (açıklama) eserlerin zenginliği de seminerde ele alınmıştır.
    • Osmanlı ve Memlük ilim gelenekleri, bu literatürün oluşumundaki etkileri bağlamında tartışılmıştır.

 

Sonuç

Seminer, İmam Nesefî’nin Akaid metni ile Teftâzânî’nin bu metne yaptığı şerhin İslam düşüncesindeki yerini kapsamlı bir şekilde incelemiştir. Teftâzânî’nin metne yaptığı yorumlar, klasik kelam ilminin gelişimine katkı sağlarken, inanç meselelerinde eşarilik ve maturidilik arasındaki sınırları yeniden tanımlamıştır. Bu seminer, İslam dünyasında kelam ilminin gerekçelerini ve yöntemlerini daha derinlemesine anlamaya yönelik bir temel sunmuştur.

 

Eşref Altaş’s first seminar on Sharh al-Aqāid by Imam Taftazani is based on Imam Nasafi’s Aqāid text and Taftazani’s commentary on it. The seminar examines the significance of the text and commentary in classical Islamic thought, the impact of Aqāid (Islamic creed) on Muslim societies, and Taftazani’s distinctive approach. Particular attention is given to the definition of kalam (Islamic theology), its methodology in addressing theological issues, and its historical context.

Key Themes

  1. The Importance of the Text and Commentary
    • Imam Nasafi’s Aqāid systematically summarizes the principles of Islamic faith.
    • Taftazani’s commentary not only elucidates the text but also offers new interpretations of key theological issues in classical kalam.
    • The commentary’s role in balancing Ash‘arite and Maturidite perspectives is critically analyzed.
  2. Core Features of Kalam
    • Defined as the science of tawhid (divine unity) and divine attributes, kalam aims to defend and explain Islamic beliefs.
    • Kalam’s role as a safeguard against doubts and false beliefs is emphasized.
    • Taftazani evaluates the objectives and contributions of kalam within the framework of both theoretical and practical wisdom.
  3. Methodological Approach
    • Taftazani clarifies complex passages in the text and simplifies challenging expressions for readers.
    • The commentary employs a method grounded in evidence-based reasoning, continuing the tradition of classical commentaries.
    • Techniques such as taqrir (clarifying propositions) and tahqiq (substantiating arguments) are highlighted as essential elements that give the text its originality.
  4. Historical Development of Kalam
    • The emergence of kalam is linked to early Islamic political and theological disputes.
    • While the era of the Sahaba (Companions) and Tabi‘un (Followers) was characterized by unquestioned acceptance of beliefs, later conflicts necessitated the development of theological sciences like kalam.
  5. The Tradition of Commentary and Its Literature
    • The seminar discusses not only Taftazani’s commentary but also the extensive hashiyah (super-commentary) literature inspired by it.
    • The role of Ottoman and Mamluk scholarly traditions in shaping this literature is also explored.

Conclusion

The seminar provides a comprehensive analysis of Imam Nasafi’s Aqāid and Taftazani’s commentary, emphasizing their significance in Islamic thought. Taftazani’s interpretations contribute to the evolution of classical kalam and redefine the boundaries between Ash‘arite and Maturidite theological frameworks. This seminar lays the foundation for a deeper understanding of the rationale and methodology behind Islamic theology.