EŞREF ALTAŞ, TEFTÂZÂNÎ OKUMALARI ŞERHU’L-AKÂİD 10. SEMİNER ÖZETİ
Bu seminerde Tevhid meselesi ve Allah’ın birliği konusu ele alınmıştır. Allah’ın varlığının ispatından sonra sıfatları arasında tevhidin nasıl anlaşılması gerektiği tartışılmıştır. Kelamcılar ve filozoflar arasındaki birlik anlayışları karşılaştırılmış, kelam geleneğinin şahsi birlik vurgusu ile felsefi gelenekteki basitlik anlayışı incelenmiştir. Burhan-ı Temanu ve zorunlu varlık (vacibü’l-vücud) delilleri, Allah’ın birliği lehine sunulan ana argümanlar olarak ele alınmıştır.
Ana Temalar
- Allah’ın Birliği (Tevhid) ve Önemi
Tevhid inancı, İslam inancının temel taşı olup kelam ve felsefe geleneklerinde farklı şekillerde ispatlanmıştır. Kelamcılar, Allah’ın zatında tek oluşunu vurgularken, filozoflar O’nun bileşik olmadığını ve herhangi bir tür ya da cinsin parçası olamayacağını savunmuşlardır. - Kelamcı ve Filozofların Birlik Anlayışı
Kelamcılar, Allah’ın şahsi birliğini ve kudret-i mutlakasını merkeze alırken, filozoflar Allah’ın basitliği ve cins ve tür açısından bir benzerinin olmaması gerektiğini savunmuşlardır. Kelamcıların şahsi birlik anlayışı ile filozofların metafiziksel birlik kavramları karşılaştırılmıştır. - Burhan-ı Temanu: Allah’ın Birliği İçin Delil
Burhan-ı Temanu, Allah’ın birliğini ispat etmek için kullanılan en meşhur kelamî delildir. Bu delil, eğer iki ilah olsaydı iradeleri çatışır ve evrende düzen bozulurdu önermesine dayanır. Eğer biri bir şeyi irade ederken diğeri zıddını isterse, ya biri diğerine üstün gelecek (öteki aciz olacak) ya da her ikisinin iradesi gerçekleşemeyecektir. Bu durum, birden fazla ilahın olamayacağını gösterir. - Vacibü’l-Vücud (Zorunlu Varlık) Kavramı ve Tevhid
Zorunlu varlık (vacibü’l-vücud) ancak tek olabilir. İbn Sînâ’nın ortaya koyduğu delile göre, eğer iki zorunlu varlık olsaydı, ortak bir yönleri olmalı ve onları ayıran bir özellik bulunmalıydı. Bu ayrımın sebebi zorunlu olamayacağı için, iki zorunlu varlık fikri çelişkili hale gelir. - Kur’anî Deliller ve Tevhid
Kur’an’da Allah’ın birliğini ispat eden ayetler, özellikle “Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka ilahlar olsaydı, kesinlikle düzen bozulurdu” ayeti çerçevesinde yorumlanmıştır. İmam Taftazânî, bu delili ikna edici (hüccet-i iknâî) bir delil olarak değerlendirmiş, kesin bir burhan olarak görülmemesi gerektiğini ifade etmiştir. - Tevhid Delilleri Üzerine Eleştiriler ve Cevaplar
İki ilah varsayımı karşısında ortaya çıkan bazı itirazlar tartışılmıştır. İki ilahın çatışmadan birlikte var olabileceği iddiasına karşı, mutlak kudret sahibi iki varlığın olması mantıksal bir çelişki doğuracağı gerekçesiyle reddedilmiştir. Ayrıca, Tevhid’in mantıksal zorunluluğuna dair yapılan dilsel ve mantıksal analizler ele alınmıştır.
Sonuç
Bu seminerde, Allah’ın birliği (Tevhid) konusu kelamî ve felsefi delillerle ele alınmış, Burhan-ı Temanu ve Vacibü’l-Vücud delilleri açıklanmıştır. Kelamcıların şahsi birlik anlayışı ile filozofların basitlik kavramına dayalı birlik anlayışları arasındaki farklar incelenmiş, Kur’anî deliller ve aklî argümanlar birlikte değerlendirilmiştir. Allah’ın birliğinin hem mantıksal hem de vahyî delillerle ispatlanabilir olduğu vurgulanmış, kelam geleneğinin tevhid delillerine yaklaşımı detaylı şekilde ele alınmıştır.
This seminar focuses on the concept of Tawḥīd (the oneness of God), examining how divine unity should be understood in relation to God’s attributes after proving His existence. The differences between theological (kalām) and philosophical understandings of unity are explored, contrasting the personal unity emphasized by kalām scholars with the simplicity concept in philosophical traditions. The Burhān al-Tamānuʿ (Argument from Mutual Hindrance) and the Argument from Necessary Existence (Wājib al-Wujūd) are discussed as key proofs for divine unity.
Main Themes
- The Importance of Divine Unity (Tawḥīd)
Tawḥīd is the cornerstone of Islamic theology and has been proven through different methods in kalām and philosophy. Kalām scholars emphasize God’s unique essence, while philosophers argue that He must be indivisible and cannot belong to any genus or species. - Theological vs. Philosophical Views on Divine Unity
Kalām scholars emphasize God’s personal unity and absolute omnipotence, while philosophers focus on His simplicity and the impossibility of Him belonging to any category. The seminar compares the theological concept of personal unity with the metaphysical unity in philosophy. - Burhān al-Tamānuʿ: A Rational Proof for Divine Unity
Burhān al-Tamānuʿ (Argument from Mutual Hindrance) is one of the most famous theological arguments for God’s unity. It states that if there were multiple gods, their wills would inevitably conflict, leading to disorder in the universe. If one god willed something and another willed the opposite, either one would overpower the other (rendering the weaker one powerless) or neither would be able to enforce their will. This logically proves that only one deity can exist. - The Argument from Necessary Existence (Wājib al-Wujūd) and Divine Unity
The concept of Necessary Existence (Wājib al-Wujūd) dictates that there can only be one necessary being. According to Ibn Sīnā’s argument, if two necessary beings existed, they would share common attributes but also require distinguishing factors. Since such differentiation could not be necessary in itself, the idea of multiple necessary beings is logically contradictory. - Qur’ānic Evidence for Divine Unity
The seminar examines Qur’ānic arguments for God’s unity, particularly the verse: “Had there been gods other than Allah in the heavens and the earth, they would surely be in ruin” (Qur’an 21:22). Imām al-Taftāzānī regards this argument as persuasive (ḥujjat al-iqnāʿī), meaning it serves as an effective proof but not an absolute logical demonstration. - Criticisms and Responses to Theological Proofs of Tawḥīd
The possibility of multiple gods coexisting without conflict is discussed and refuted. The argument asserts that if multiple beings had absolute power, logical contradictions would arise, making divine plurality impossible. Additionally, linguistic and logical analyses of Tawḥīd as a necessary concept are examined.
Conclusion
This seminar presents Tawḥīd (divine unity) through theological and philosophical arguments, explaining Burhān al-Tamānuʿ and the Argument from Necessary Existence. The differences between the theological perspective of personal unity and the philosophical concept of simplicity are analyzed. Qur’ānic and rational proofs are considered together, emphasizing that God’s unity can be demonstrated both logically and scripturally. The theological tradition’s approach to proving Tawḥīd is thoroughly explored.