EŞREF ALTAŞ: ŞERHU’L-İŞÂRÂT OKUMALARI 19. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, İbn Sina’nın yaratılış, madde, ve imkân kavramlarına dair metafizik yaklaşımlarını Fahreddin Razi’nin eleştirileri çerçevesinde ele alır. Tartışmalar, yaratılan nesnelerin zamansallığı, madde ile ilişkisi ve Tanrı’nın “tam illet” kavramı üzerinden evrenin yaratılışı üzerindeki rolüne odaklanmaktadır. Ayrıca, yaratılışın sürekli mi yoksa zamana dayalı bir süreç mi olduğu konusu detaylı olarak analiz edilmiştir.

Ana Temalar

  1. Yaratılan Her Şeyin Maddesi:
    • İbn Sina, her yaratılan şeyin (hadis) varoluşundan önce bir madde ile öncelendiğini savunur. Yaratılışın, imkân kavramına bağlı olduğu, bu imkânın ise bir taşıyıcıya ihtiyaç duyduğu belirtilir.
    • Fahreddin Razi, imkân kavramının sübûtî bir özellik olmadığı, dolayısıyla bir taşıyıcıya gerek duymadığı fikriyle bu görüşe itiraz eder.
  2. Tam İllet ve Tesir:
    • İbn Sina’ya göre, tam illet tüm gerekli şartları sağladığında, sonuç (ma‘lûl) zorunlu olarak meydana gelir.
    • Razi, bu görüşü eleştirerek, “tam illetin” ortaya çıkışında zaman, madde, ve alet gibi dışsal şartların gerekliliğini sorgular. Ayrıca, illetteki zorunluluğun eylemin tesadüfe dayanmasını engelleyip engellemediği tartışılır.
  3. Zati ve Zamansal Hudus:
    • İbn Sina, yaratılan her şeyin ya zamansal ya da zati hudusa sahip olduğunu ifade eder. Zati hudusta, bir nesnenin varlığı, nedenine olan mutlak bağımlılığı ile tanımlanır.
    • Razi, zamansal hudusun bir önce-sonra ilişkisi gerektirdiğini savunarak, İbn Sina’nın zati hudus yaklaşımına eleştiriler getirir.
  4. Madde ve Zamansız Yaratılış:
    • İbn Sina, “ibda” kavramını kullanarak yaratılışın maddesiz, zamansız, ve aracısız gerçekleştiğini öne sürer.
    • Razi, bu yaratılış modelinin Tanrı’nın tam illet olmasını tehlikeye atabilecek zayıf noktalar taşıdığını iddia eder.
  5. Felsefi ve Kelami Yaklaşımlar:
    • İbn Sina’nın sudûr teorisi, yaratılışın zorunluluk üzerine kurulu olduğunu savunurken; Razi, bu yaklaşıma teolojik ve kelami eleştiriler sunar. Razi’nin görüşleri, yaratılışı özgür iradeye dayalı bir süreç olarak açıklar.

Sonuç

Bu seminer, İbn Sina’nın yaratılış teorisini ve maddeye dair argümanlarını Fahreddin Razi’nin eleştirileri bağlamında değerlendirir. Tartışmalar, İbn Sina’nın sudûr teorisinin metafiziksel bütünlüğünü ve Razi’nin bu teoriyi sorgulayan eleştirilerinin etkisini detaylı bir şekilde inceler. Sonuç olarak, İbn Sina’nın “tam illet” kavramı ile evrenin yaratılışı üzerine geliştirdiği teoriler, Razi’nin itirazları ile yeniden yorumlanır ve İslam felsefesindeki yaratılış düşüncesine yeni boyutlar kazandırır.

 

This seminar examines Ibn Sina’s metaphysical perspectives on creation, matter, and potentiality within the framework of Fahreddin Razi’s critiques. The discussions focus on the temporality of created entities, their relationship to matter, and the role of God as the complete cause (tam illat) in the creation of the universe. The seminar also explores whether creation is a continuous or temporally bound process.

Key Themes

  1. Matter in All Created Things:
    • Ibn Sina argues that every created thing (hadith) is preceded by matter, emphasizing that creation relies on potentiality (imkan), which necessitates a substrate.
    • Fahreddin Razi rejects this view, asserting that imkan is not a substantive quality and therefore does not require a substrate.
  2. The Complete Cause and Its Influence:
    • According to Ibn Sina, when the complete cause is fulfilled, the effect (ma‘lul) necessarily occurs.
    • Razi critiques this perspective, questioning the necessity of external conditions like time, matter, and instruments for the operation of the complete cause. He also debates whether the necessity inherent in the cause undermines the possibility of contingency.
  3. Essential vs. Temporal Creation (Huduth):
    • Ibn Sina distinguishes between temporal and essential creation. In essential creation, a being’s existence is entirely dependent on its cause.
    • Razi challenges this by arguing that temporal creation implies a before-and-after relationship, which Ibn Sina’s essential creation model does not fully address.
  4. Matter and Timeless Creation:
    • Ibn Sina employs the concept of ibda to describe creation as occurring without matter, time, or intermediaries.
    • Razi counters this model, suggesting that such a notion of creation may compromise the role of God as the complete cause.
  5. Philosophical vs. Theological Approaches:
    • Ibn Sina’s emanation (sudur) theory frames creation as a process rooted in necessity, while Razi offers theological and kalam-based critiques. Razi’s view emphasizes creation as a process governed by divine will and freedom.

Conclusion

This seminar critically evaluates Ibn Sina’s theories on creation and matter in light of Fahreddin Razi’s critiques. It highlights the metaphysical coherence of Ibn Sina’s sudur theory and the challenges posed by Razi’s objections. Ultimately, the seminar provides new insights into the interplay between metaphysical necessity and divine freedom, enriching the discourse on creation in Islamic philosophy.