FERRUH ÖZPİLAVCI, MANTIK OKUMALARI: KÂTİBÎ, EŞ-ŞEMSİYYE 27. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminerde mantıksal dönüşüm kurallarına devam edilerek ters döndürme (aksi nâkız) yöntemleri ele alınmıştır. İbn Sînâcı klasik yöntemin yanı sıra, müteahhirûn mantıkçılarının alternatif ters döndürme yöntemi incelenmiştir. Önermelerin yüklem ve özne değişiminde çelişik kavramların nasıl ele alınması gerektiği tartışılmıştır. Ayrıca, şartlı önermeler ve bunların gerektirme ilişkileri detaylandırılmıştır.

Ana Temalar

1. Ters Döndürme (Aksi Nâkız) ve Klasik Yöntem
   İbn Sînâcı klasik yöntem, ters döndürmede önermenin yükleminin çelişiğinin özne haline getirilmesi ve öznenin yüklem olarak korunması esasına dayanır. Örneğin:
   • Her insan canlıdır önermesi klasik yöntemle Her canlı olmayan insan olmayandır şeklinde ters döndürülür.
   • Tümel olumsuz önermeler, tikel olumsuz hale gelerek döndürülür.
2. Müteahhirûn Mantıkçılarının Alternatif Ters Döndürme Yöntemi
   Fahreddin Râzî ve takipçileri, klasik yöntemin bazı belirsizlikler içerdiğini belirterek yeni bir ters döndürme yöntemi önermişlerdir.
   • Klasik yöntemde özne ve yüklemin çelişiği değiştirilirken, müteahhirûn yöntemi önermenin niteliğini de değiştirerek farklı bir form sunar.
   • Örneğin, Her insan canlıdır önermesi klasik yönteme göre Hiçbir canlı olmayan insan değildir şeklinde döndürülür.
3. Mağdule ve Olumsuz Önermeler Arasındaki Ayrım
   • Müteahhirûn mantıkçılar, mağdule (olumsuz yüklemli önermeler) ile doğrudan olumsuz önermeler arasındaki farkı vurgulamıştır.
   • İnsan olmayan değildir ifadesinin, İnsan değildir ifadesinden farklı olduğu ve bunun döndürme süreçlerinde dikkate alınması gerektiği belirtilmiştir.
4. Şartlı Önermelerin Döndürülmesi ve Gerektirme İlişkileri
   • Şartlı önermelerin (mukayyed ve ayrışık) birbirinden türetilme kuralları ele alınmıştır.
   • Bitişik şartlı önermelerin ayrışık şartlı önermelerle nasıl ilişkilendirileceği ve bu dönüşümlerin mantıksal geçerliliği tartışılmıştır.
5. Seyyid Şerif ve Kutbuddin Râzî’nin Eleştirileri
   • Seyyid Şerif Cürcânî, müteahhirûn yöntemin gereksiz olduğunu ve klasik yöntemin zaten yeterli olduğunu savunmuştur.
   • Kutbuddin Râzî, klasik yöntemin doğrulanmasında kullanılan hulf (çelişkiye düşürme) ve iftiraz yöntemleri hakkında değerlendirmeler yapmıştır.

 

 

Sonuç

Bu seminerde, ters döndürme yöntemleri, müteahhirûn mantıkçılarının önerileri ve şartlı önermelerin gerektirme ilişkileri incelenmiştir. Klasik İbn Sînâcı yöntem ile müteahhirûn yöntemi karşılaştırılarak, her iki yaklaşımın avantaj ve dezavantajları tartışılmıştır. Ayrıca, şartlı önermelerin döndürülmesi ve mantıksal ilişkileri detaylandırılmıştır. Bir sonraki seminerde kıyas ve akıl yürütme konularına geçileceği belirtilmiştir.

This seminar continues the discussion on logical transformation rules, focusing on obversion (Aks Nāqiḍ) methods. It examines the classical Avicennian (Ibn Sīnā) method, as well as alternative obversion methods proposed by later logicians (muta’akhkhirūn). The seminar explores how contradictions in subject-predicate interchange should be addressed and further delves into conditional propositions and their entailment relations.

Main Themes

1. Obversion (Aks Nāqiḍ) in the Classical Method
   The Avicennian classical method of obversion is based on transforming the predicate into its contradictory form while retaining the subject as the new predicate. For example:
   • “All humans are living beings” is obverted as “All non-living beings are non-humans.”
   • Universal negative propositions transform into particular negatives.
2. The Alternative Obversion Method of Later Logicians (Muta’akhkhirūn)
   Fahreddin al-Rāzī and his followers criticized ambiguities in the classical method and proposed an alternative approach:
   • Instead of merely negating the predicate, later logicians adjusted the overall form of the proposition.
   • For instance, the classical transformation “All humans are living beings” → “No non-living being is a human” takes on a modified structure in their approach.
3. Distinction Between Maʿdūla (Negatively Qualified) and Directly Negative Propositions
   • Later logicians distinguished between negatively qualified propositions (maʿdūla) and directly negative ones.
   • “A non-human is not” is not equivalent to “A human is not”, and such distinctions must be accounted for in obversion rules.
4. Transformation and Entailment in Conditional Propositions
   • The seminar addresses conversion rules for conditional (mukayyad) and disjunctive (munfaṣil) propositions.
   • How conjunctive conditionals can be transformed into disjunctive ones and the logical validity of such transformations are examined.
5. Criticisms by Sayyid Sharīf Jurjānī and Qutb al-Dīn al-Rāzī
   • Sayyid Sharīf Jurjānī argues that the alternative method proposed by later logicians is unnecessary, as the classical method is already sufficient.
   • Qutb al-Dīn al-Rāzī evaluates the classical method using reductio ad absurdum (hulf) and counterexample (iftirāḍ) techniques.

Conclusion

This seminar explores obversion methods, the proposals of later logicians, and entailment relations in conditional propositions. The classical Avicennian method is compared with the later modifications, evaluating their strengths and weaknesses. Additionally, logical transformations of conditional propositions and their validity are discussed. The next seminar will transition into syllogisms and reasoning (qiyās and istidlāl).