FERRUH ÖZPİLAVCI, MANTIK OKUMALARI: KÂTİBÎ, EŞ-ŞEMSİYYE 28. SEMİNER ÖZETİ
Bu seminerde akıl yürütme (istidlal) ve mantıksal argümantasyon konusu ele alınmış, kıyas öncesinde akıl yürütme türleri detaylandırılmıştır. Mantık tarihi boyunca akıl yürütme, istidlal, ihticâc, hüccet, kanıt ve çıkarım gibi çeşitli kavramlarla ifade edilmiştir. Klasik mantık eserlerinde akıl yürütmenin formel yapısının nasıl inşa edildiği anlatılmış, kıyas konusuna giriş yapılmadan önce tümden gelim, tüme varım ve temsil (analoji) yöntemleri açıklanmıştır.
Ana Temalar
- Akıl Yürütme ve Mantıksal Yapının İnşası
- Mantık, kavramlardan başlar ve önermelere ilerler; en üst düzeyde ise akıl yürütmeyi oluşturur.
- Önermeler arasındaki ilişkilerin duvarları oluşturduğu bir yapı metaforu ile anlatılmış, akıl yürütmenin nihai mantıksal inşa olduğu vurgulanmıştır.
- Akıl Yürütme Türleri: Tümden Gelim, Tümevarım ve Temsil
- Tümden Gelim (Kıyas): Genelden özele doğru bir akıl yürütme yöntemidir ve klasik mantıkta en kesin yöntem olarak kabul edilir. Eğer öncüller doğruysa, sonuç zorunlu olarak doğrudur.
- Tümevarım (İstikrâ): Tikellerden genellere ulaşan bir yöntemdir. Bilimsel gözlemler ve deneyler bu akıl yürütme biçimine dayanır.
- Temsil (Analoji): Bir tikelden başka bir tikele benzerlik kurarak çıkarım yapma yöntemidir. Fıkıh ilmindeki kıyas ile benzerlik gösterir.
- Tümden Gelim ve Tümevarım Arasındaki Denge
- Klasik mantık kitapları kıyasa (tümden gelime) daha fazla önem vermiştir, ancak tümevarımın (deney ve gözlem temelli çıkarımlar) bilimsel gelişmeler açısından önemi vurgulanmıştır.
- Tümden gelim doğru öncüllere dayanırsa kesin bilgi sunarken, tümevarım ihtimalli sonuçlar üretir.
- Bilimsel yöntemlerin gelişmesiyle birlikte tümevarımın önemi artmış, ancak yine de kesin bilgi sağlamadığı için eleştiriler almıştır.
- Temsil (Analoji) ve Fıkhi Kıyas İlişkisi
- Temsil yöntemi, bir tikelden diğerine hüküm taşıma yöntemidir.
- Fıkıh ilmindeki kıyasla örtüşen bir yönü vardır ve benzerlikler kurularak hüküm aktarımı sağlanır.
- Mantık ve Bilimsel Yöntem İlişkisi
- Pozitif bilimlerde tümevarım ve tümden gelimin birbirini tamamlayan yöntemler olduğu ifade edilmiştir.
- Klasik mantık, kıyas (tümden gelim) yöntemine ağırlık verirken, tümevarım bilimsel keşifler için temel bir rol oynamıştır.
Sonuç
Bu seminerde akıl yürütme kavramı, istidlal türleri ve mantıksal düşünme yöntemleri ele alınmıştır. Klasik mantıkta kıyasın önemi vurgulanmış, ancak bilimsel düşüncede tümevarımın ve temsilin de önemli akıl yürütme yöntemleri olduğu belirtilmiştir. Bir sonraki seminerde kıyas konusu detaylı şekilde ele alınacaktır.
This seminar focuses on reasoning (istidlāl) and logical argumentation, detailing the types of reasoning before introducing syllogism (qiyās). Throughout the history of logic, reasoning has been expressed through terms such as istidlāl, iḥtijāj (argumentation), ḥujja (proof), evidence, and inference. The seminar explains how the formal structure of reasoning is constructed in classical logic texts, covering deduction, induction, and analogy before delving into syllogisms.
Main Themes
- Reasoning and the Construction of Logical Structure
- Logic begins with concepts, progresses to propositions, and culminates in reasoning.
- Reasoning is metaphorically described as the highest level of a logical structure, where propositions form its foundations.
- Types of Reasoning: Deduction, Induction, and Analogy
- Deduction (Qiyās): A general-to-specific form of reasoning, considered the most reliable method in classical logic. If the premises are true, the conclusion necessarily follows.
- Induction (Istiqrāʾ): A specific-to-general reasoning process based on particular observations. This method underlies scientific observation and experimentation.
- Analogy (Tamthīl): A reasoning method where a rule applied to one specific case is extended to another similar case, resembling the qiyās (analogy) used in Islamic jurisprudence (fiqh).
- The Balance Between Deduction and Induction
- Classical logic prioritizes deduction (qiyās), while induction (istiqrāʾ) plays a crucial role in scientific discovery.
- Deductive reasoning guarantees certainty if based on true premises, whereas inductive reasoning produces probabilistic conclusions.
- With the advancement of scientific methodology, induction gained prominence but remained subject to criticism for its lack of absolute certainty.
- Analogy (Tamthīl) and Its Relation to Juridical Qiyās
- Analogy functions by transferring a ruling from one specific case to another based on similarity.
- This process is akin to qiyās in Islamic jurisprudence, where legal rulings are extended through analogy.
- The Relationship Between Logic and Scientific Methodology
- In positive sciences, induction and deduction complement each other.
- Classical logic emphasizes deduction, while induction plays a fundamental role in empirical discoveries.
Conclusion
This seminar examines the concept of reasoning, types of inference, and logical thinking methods. While classical logic prioritizes syllogistic reasoning (qiyās), induction and analogy also play significant roles in scientific and legal thought. The next seminar will delve deeper into the topic of syllogisms.