FERRUH ÖZPİLAVCI, MANTIK OKUMALARI: KÂTİBÎ, EŞ-ŞEMSİYYE 3. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, Kâtibî’nin eş-Şemsiyye adlı eserinde mantık ilminin mevzuu ve bu mevzunun diğer ilimlerle olan ilişkisi üzerine yapılan tartışmaları inceler. Mantık ilminin mevzusu, tasavvur ve tasdik bilgileri ile olan bağlantıları bağlamında ele alınır. Ayrıca, İslam felsefesinde ilimlerin mevzu, mebadi (ilkeler), ve mesail (sorunlar) sistemi içindeki yerini detaylandırır. Bu çerçevede İbn Sina, Farabi, Fahreddin Razi ve Huneci gibi düşünürlerin yaklaşımları karşılaştırılır.

Ana Temalar

  1. Mantık İlminin Mevzusu:
    • Kâtibî’ye göre, mantık ilminin mevzusu “tasavvur ve tasdik bilgileri”dir. Bu bilgiler, zihnin doğru kavramlara ve hükümlere ulaşmasını sağlayan unsurlardır.
    • Tasavvur, kavramsal bilgiyi temsil ederken; tasdik, bir hüküm ya da yargıyı ifade eder.
    • Mantık, tasavvur ve tasdik aracılığıyla bilinenden bilinmeyene ulaşmayı mümkün kılar.
  2. İbn Sina’nın İkinci Makuller Kavramı:
    • İbn Sina, mantık ilmini “ikinci makuller” üzerine kurar. İkinci makuller, zihnin soyutlama yetisiyle varlıktan elde edilen ve kavramlar arasında bağlantılar kuran anlamlardır.
    • Bu soyutlamalar, mantığın temel yapısını oluşturur ve diğer ilimlere rehberlik eder.
  3. 13. Yüzyıldaki Değişim ve Huneci’nin Etkisi:
    • Huneci, İbn Sina’nın ikinci makuller yaklaşımını değiştirmiş ve mantık ilminin mevzusunu “tasavvur ve tasdik bilgileri” olarak yeniden tanımlamıştır.
    • Bu değişim, İslam düşünce tarihinde mantığın ilmi konumunu yeniden şekillendirmiştir.
  4. Mevzu, Mebadi ve Mesail Sistemi:
    • İslam felsefesinde her ilim, mevzu (konu), mebadi (ilkeler) ve mesail (sorunlar) üçlüsüne dayanır.
    • Mantığın mevzusu, diğer ilimlere temel teşkil eden ilkeleri ve yöntemleri incelemektir.
    • Özellikle çelişmezlik, özdeşlik, ve üçüncü halin imkânsızlığı gibi ilkeler mantığın temel yapı taşlarını oluşturur.
  5. İlimlerin Hiyerarşisi ve İlişkisi:
    • Mantık, diğer ilimlerin üzerine inşa edildiği bir disiplin olarak evrensel ilkeler sunar.
    • Metafizik, mantığın temel ilkelerini ispatlayan bir üst disiplin olarak konumlandırılmıştır.

Sonuç

Seminer, mantık ilminin mevzusu ve bu mevzunun diğer ilimlerle ilişkisi üzerine derin bir analiz sunar. İbn Sina’nın ikinci makuller anlayışı ile Huneci’nin “tasavvur ve tasdik” eksenli yaklaşımı arasındaki değişim, İslam düşüncesindeki mantık tarihinin önemli bir kırılma noktası olarak değerlendirilir. Ayrıca, mantığın diğer ilimlere rehberlik eden bir sistem olduğu, çelişmezlik ve özdeşlik gibi temel ilkeler aracılığıyla ortaya konur.

 

This seminar examines the subject matter of logic as discussed in Kâtibî’s al-Shamsiyyah and its relationship with other sciences. The topic is addressed within the framework of tasawwur (conceptualization) and tasdiq (judgment), emphasizing logic’s role in the broader system of Islamic sciences. The seminar also explores the position of logic in the structure of knowledge, analyzing contributions from thinkers such as Ibn Sina, al-Farabi, Fakhr al-Din al-Razi, and Hunaji.

Key Themes

  1. The Subject Matter of Logic:
    • According to Kâtibî, the subject of logic is the study of tasawwur (concepts) and tasdiq (judgments), which enable the mind to achieve accurate concepts and valid conclusions.
    • Tasawwur represents conceptual knowledge, while tasdiq expresses propositional or judgmental knowledge.
    • Logic serves as the means to move from known concepts to unknown conclusions through these processes.
  2. Ibn Sina’s Concept of Secondary Intelligibles:
    • Ibn Sina bases logic on “secondary intelligibles,” abstracted mental constructs derived from existence and used to establish relationships between concepts.
    • These abstractions form the foundation of logical reasoning and guide other sciences.
  3. The 13th-Century Shift and Hunaji’s Influence:
    • Hunaji redefined the subject of logic as the study of tasawwur and tasdiq, diverging from Ibn Sina’s framework of secondary intelligibles.
    • This shift reshaped the intellectual position of logic within Islamic thought.
  4. The Triad of Subject, Principles, and Problems:
    • In Islamic philosophy, every science is built upon the triad of subject (mawdu‘), principles (mabadi), and problems (masail).
    • Logic’s subject includes the principles and methods that underpin other sciences.
    • Core principles, such as the law of non-contradiction, the law of identity, and the impossibility of the third, are fundamental to logic.
  5. The Hierarchy and Interrelation of Sciences:
    • Logic provides universal principles upon which other sciences are built.
    • Metaphysics is positioned as a higher discipline that validates the foundational principles of logic.

Conclusion

This seminar offers a detailed analysis of the subject matter of logic and its relationship with other sciences. The shift from Ibn Sina’s secondary intelligibles to Hunaji’s focus on tasawwur and tasdiq marks a significant turning point in the history of Islamic logic. Furthermore, the seminar highlights logic’s role as a guiding discipline for other sciences, emphasizing its foundational principles such as non-contradiction and identity.