HAYRETTİN NEBİ GÜDEKLİ: KELAMA GİRİŞ 7. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminerde Allah’ın varlığı ve sıfatları konusu ele alınmıştır. Kelamcıların Allah’ın varlığını nasıl kanıtlamaya çalıştıkları detaylandırılmış, klasik metinlerde bu kanıtların hangi kavramlar ve önermeler üzerinden oluşturulduğu incelenmiştir. Âlemin mahiyeti, cevherler ve arazlar bağlamında tartışılmış, ardından hudûs delili ve Allah’ın zorunlu varlık (vâcibü’l-vücûd) olarak ispatı ele alınmıştır.

Ana Temalar

1. Âlemin Tanımı ve Mahiyeti
   • Kelamcılar, âlemi Allah’ın dışındaki her şey olarak tanımlarlar (mâsivâullah).
   • Cevherler ve arazlar, âlemin temel bileşenleri olarak kabul edilir.
   • Cevherler bölünemeyen en küçük varlık birimleri, arazlar ise bu cevherlerin taşıdığı geçici özelliklerdir.
   • Bütün fiziksel nesneler aynı türde cevherlerden oluşur, farklılık ise arazlarla ortaya çıkar.
2. Hudûs Delili ve Allah’ın Varlığı
   • Hudûs (sonradan yaratılmışlık) delili, âlemdeki değişimin gözlemlenmesine dayanır.
   • Cisimlerin hareket ve durağanlık (sükûn) gibi oluşlara sahip olması, onların sonradan meydana geldiğini gösterir.
   • Her sonradan var olanın bir yaratıcıya ihtiyacı vardır, dolayısıyla âlemin de bir muhdîsi (yaratıcısı) olmalıdır.
   • Bu delil, Mu‘tezile kelamcılarından Ebu’l-Huzeyl tarafından sistemleştirilmiştir.
3. Zorunlu Varlık (Vâcibü’l-Vücûd) Kavramı
   • Kelamcılar, Allah’ın varlığını yalnızca hudûs deliliyle değil, imkân deliliyle de temellendirirler.
   • Her mümkün varlık, var olması için bir tercihe ihtiyaç duyar; bu da ancak zorunlu bir varlık ile mümkündür.
   • Sonsuz geriye gidiş (teselsül) mümkün olmadığı için bu tercihi yapan varlık zorunlu varlık olmalıdır.
4. Allah’ın Birliği (Burhân-ı Temânuʿ)
   • Kur’anî temellendirmelerle desteklenen Burhân-ı Temânuʿ (Mutual Hindrance Argument), Allah’ın birliğini kanıtlamak için kullanılır.
   • Eğer evrende iki ilah olsaydı, istekleri çatışır ve düzen bozulurdu.
   • İki mutlak iradenin varlığı çelişki doğuracağından, birden fazla ilah olması imkânsızdır.
5. Allah’ın Sıfatları ve Kelamî Görüşler
   • Kelamcılar, Allah’ın sıfatlarını belirlerken O’nun varlığına dair aklî çıkarımlara dayanırlar.
   • İlk dört sıfat: Kadir (güç sahibi), Alîm (bilgi sahibi), Hayy (diri) ve Mevcûd (var olan) olarak sıralanır.
   • Mu‘tezile, Allah’ın sıfatlarını zatî ve fiilî olarak ayırarak fiilî sıfatların sonradan olduğunu savunur.
   • Eş‘arî ve Mâtürîdî ekolleri ise Allah’ın tüm sıfatlarının ezelî olduğunu öne sürerler.
   • Tekvin, irade ve kelâm sıfatlarının ezelî olup olmadığı tartışmalarında ekoller farklı yaklaşımlar sergilemiştir.

Sonuç

Bu seminerde, âlemin mahiyeti, hudûs delili, Allah’ın varlığının zorunluluğu ve sıfatlarının mahiyeti tartışılmıştır. Allah’ın varlığı, hudûs ve imkân delilleriyle ispatlanmış, ardından birliği Burhân-ı Temânuʿ ile temellendirilmiştir. Sıfatların ezelî olup olmadığı meselesinde Mu‘tezile, Eş‘arî ve Mâtürîdî ekollerinin farklı yaklaşımları karşılaştırılmıştır.

 

This seminar explores the existence and attributes of God. It examines how kalām scholars attempt to prove God’s existence and the conceptual foundations used in classical texts. The nature of the universe is discussed in relation to substances (jawāhir) and accidents (aʿrāḍ), followed by an analysis of the proof of ḥudūth (origination) and the argument for God as the necessary being (wājib al-wujūd).

Main Themes

1. The Definition and Nature of the Universe
   • Kalām scholars define the universe (ʿālam) as everything other than God (mā siwā Allāh).
   • Substances (jawāhir) and accidents (aʿrāḍ) are considered the fundamental components of existence.
   • Substances are indivisible entities, while accidents are temporary attributes that exist within substances.
   • All physical objects are composed of the same kind of substances, with differences arising from accidents.
2. The Proof of Ḥudūth (Origination) and God’s Existence
   • The proof of ḥudūth is based on observing change within the universe.
   • Since bodies exhibit movement, rest, and other contingent properties, they must have a beginning.
   • Everything that comes into existence must have a creator, implying that the universe requires a muhdith (originator).
   • This argument was systematized by the Muʿtazilī scholar Abū al-Hudhayl.
3. The Concept of Necessary Existence (Wājib al-Wujūd)
   • Kalām scholars establish God’s existence not only through ḥudūth but also through the argument from contingency (dalīl al-imkān).
   • Contingent beings require an external cause to determine their existence, which must be a necessary being.
   • Since an infinite regress (tasalsul) is impossible, this necessary being must exist independently.
4. The Unity of God (Burhān al-Tamānuʿ)
   • The Qurʾānic argument known as Burhān al-Tamānuʿ (Mutual Hindrance Argument) is used to prove the unity of God.
   • If there were two gods, their wills would inevitably conflict, disrupting the order of the universe.
   • Since absolute power cannot be shared without contradiction, the existence of multiple deities is logically impossible.
5. The Attributes of God and Kalām Perspectives
   • Kalām scholars derive God’s attributes through rational analysis of His existence.
   • The first four attributes: Qādir (Omnipotent), ʿAlīm (Omniscient), Ḥayy (Living), and Mawjūd (Existing) are fundamental.
   • The Muʿtazila differentiate between essential and active attributes, considering the latter to be contingent.
   • Ashʿarī and Māturīdī scholars, however, argue that all of God’s attributes are eternal.
   • Debates over whether attributes such as creation (takwīn), will (irāda), and speech (kalām) are eternal have led to theological disagreements among the schools.

Conclusion

This seminar discusses the nature of the universe, the proof of ḥudūth, the necessity of God’s existence, and the nature of divine attributes. God’s existence is demonstrated through the proofs of ḥudūth and contingency, while His unity is established through Burhān al-Tamānuʿ. Finally, the differences among Muʿtazilī, Ashʿarī, and Māturīdī scholars regarding the eternality of divine attributes are examined.