MESUT KAYA, TEFSİR OKUMALARI: TABERİ, CÂMİU’L-BEYÂN 1. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, İmamü’l-Müfessirîn olarak anılan Taberî’nin Câmiu’l-Beyân adlı tefsirini merkeze alarak, Taberî’nin tefsir metodolojisini, kaynaklarını ve tefsir tarihindeki yerini ele almaktadır. Dersin başlangıcında, Taberî’nin yaşadığı dönem ve ilmî çevresi değerlendirilmiş, ardından Câmiu’l-Beyân’ın içerik yapısı ve tefsir ilmi açısından önemi tartışılmıştır. Ayrıca Taberî’nin tefsirinin tercüme edilmesi sürecinde yaşanan zorluklara da değinilmiştir.

Ana Temalar:

  1. Taberî’nin Tefsirdeki Öncü Konumu: Taberî, tefsir alanında sistematik bir yöntem geliştiren ve rivayetleri derleyen ilk büyük müfessirlerden biridir. Onun tefsiri, sadece bir rivayet tefsiri olmakla kalmayıp aynı zamanda dilbilim, kıraat ve fıkhi değerlendirmeleri de içermektedir.
  2. Tefsir Tarihinde Dönemlendirme: Tefsir tarihi genel olarak Hz. Peygamber dönemi, sahabe ve tâbiûn dönemi olarak sınıflandırılsa da, bu dönemlendirme eksik yönlere sahiptir. Erken dönem, sistemleşme ve gelişme evreleri üzerinden yeni bir dönemlendirme modeli önerilmektedir.
  3. Taberî’nin Rivayet ve Dirayet Tefsirini Birleştirmesi: Taberî, tefsirinde hem sahih rivayetleri aktarır hem de kendi görüşünü sistematik bir şekilde ortaya koyar. Bu açıdan onun yöntemi, klasik rivayet tefsirinden farklıdır ve dirayet tefsiri unsurlarını da içermektedir.
  4. Taberî’nin Kaynakları: İbn Abbas, Mücahid bin Cebr, Katâde bin Diâme gibi sahabe ve tâbiûn müfessirlerinden gelen rivayetler, Taberî’nin tefsirinde temel kaynakları oluşturur. Ayrıca hadis külliyatından ve tarihî kaynaklardan da istifade ettiği vurgulanmaktadır.
  5. İsrâiliyat ve Taberî’nin Tefsiri: Taberî’nin tefsirinde İsrâili rivayetler bulunmasına rağmen, bu rivayetlerin doğrudan kabul edilmediği, aksine bunları değerlendirerek aktardığı belirtilmektedir. İbn İshak’ın el-Megâzî adlı eserinden yaptığı alıntılar, onun tarihî kaynakları kullanma yöntemini göstermektedir.
  6. Filolojik ve Lugavî Yöntemler: Taberî, tefsirinde kelime analizlerine büyük önem vermektedir. Garîbü’l-Kur’ân çalışmaları bağlamında kelimelerin anlamlarını açıklamakta ve kıraat farklılıklarını detaylı bir şekilde ele almaktadır.
  7. Taberî’nin Tefsirinin Etkileri: Daha sonraki müfessirler üzerinde büyük bir etkisi olan Taberî, tefsir ilmini sistematik hale getiren kişi olarak kabul edilmektedir. Ondan sonra gelen Fahreddin Râzî, Zemahşerî ve İbn Kesîr gibi müfessirler, onun metotlarını doğrudan veya dolaylı olarak takip etmiştir.

Sonuç:
Bu seminer, Taberî’nin tefsir metodolojisini ve Câmiu’l-Beyân’ın İslamî ilimler içerisindeki yerini ayrıntılı bir şekilde ele almaktadır. Onun rivayetleri titizlikle ele alarak değerlendirme yapması, hem hadis hem de dilbilim yöntemlerini birlikte kullanması, onu klasik tefsir geleneğinin en önemli isimlerinden biri haline getirmiştir. Câmiu’l-Beyân, sonraki yüzyıllarda yazılan birçok tefsirin temel kaynağı olmuştur.

This seminar focuses on Jāmiʿ al-Bayān, the tafsir of al-Ṭabarī, known as the “Imam of the Mufassirīn.” The discussion covers his exegetical methodology, sources, and his place in the history of tafsir. The session begins with an overview of al-Ṭabarī’s intellectual environment and historical context, followed by an analysis of the structure and significance of Jāmiʿ al-Bayān. Additionally, the challenges faced in translating his tafsir are addressed.

Main Themes:

  1. Al-Ṭabarī’s Pioneering Role in Tafsir: Al-Ṭabarī was one of the first scholars to compile narrations systematically while also developing a structured exegetical methodology. His tafsir is not merely a compilation of reports but also includes linguistic analysis, variant readings (qirāʾāt), and legal discussions.
  2. Periodization in Tafsir History: Tafsir history is often categorized into the Prophetic era, the era of the Companions, and the Tābiʿūn. However, this classification has certain limitations, and a revised model based on early, systematic, and developmental phases is proposed.
  3. Integration of Narration (Riwāya) and Reasoning (Dirāya): Unlike traditional narrational tafsirs, al-Ṭabarī does not only transmit reports but also critically evaluates them and presents his own systematic opinions. This makes his methodology unique among classical exegetes.
  4. Sources of Al-Ṭabarī’s Tafsir: His primary sources include narrations from prominent early exegetes such as Ibn ʿAbbās, Mujāhid ibn Jabr, and Qatāda ibn Diʿāma. He also references hadith collections and historical records.
  5. Isrāʾīliyyāt in Al-Ṭabarī’s Tafsir: Although his tafsir contains some Isrāʾīliyyāt (Judeo-Christian reports), he does not accept them uncritically; instead, he evaluates them carefully. His citations from Ibn Isḥāq’s al-Maghāzī illustrate his historical approach.
  6. Philological and Linguistic Analysis: Al-Ṭabarī gives great importance to lexicographical explanations, analyzing the meanings of words in the Qur’an (Gharīb al-Qurʾān) and discussing variant readings (qirāʾāt) in detail.
  7. Influence of Al-Ṭabarī’s Tafsir: Al-Ṭabarī’s systematic approach set the foundation for later exegetes. Scholars such as Fakhr al-Dīn al-Rāzī, al-Zamakhsharī, and Ibn Kathīr followed his methods either directly or indirectly, making his work a cornerstone of the tafsir tradition.

Conclusion:
This seminar provides a comprehensive analysis of al-Ṭabarī’s tafsir methodology and the place of Jāmiʿ al-Bayān in Islamic scholarship. His meticulous evaluation of narrations, integration of hadith and linguistic analysis, and systematic approach make him one of the most significant figures in classical Qur’anic exegesis. His work remains a primary reference for later tafsirs, shaping the exegetical tradition for centuries.