ÖMER TÜRKER,2022-2023 LİSANS PROGRAMI: el-İŞÂRÂT VE’T- TENBÎHÂT OKUMALARI 11. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminerde İbn Sînâ’nın mutluluk ve haz kavramları üzerine geliştirdiği teoriler, varlık mertebeleri ve insanın manevi yükseliş süreci bağlamında ele alınmıştır. Behçet ve Saadet başlığı altında incelenen bu kavramlar, İslam felsefesinde saadet anlayışının bedensel ve akli hazlar üzerinden nasıl şekillendiğini açıklamaktadır. Tabiat, suret ve kemal kavramları bu tartışmaların temelini oluşturmuştur.

Ana Temalar

1. Tabiat, Suret ve Kemal Kavramları
   Seminerde mutluluk ve haz kavramlarını anlamak için tabiat, suret ve kemal kavramlarının merkezî olduğu vurgulanmıştır. Her varlık kendi tabiatına uygun bir surete sahiptir ve bu suretin içerdiği potansiyel yetkinlikleri gerçekleştirme süreci kemale ulaşmayı sağlar. Varlık aşağı indikçe yetkinlik seviyesi azalır, ancak her varlık, kendi mertebesine uygun olarak Allah’ı arzulayan bir tabiata sahiptir.
2. Varlık Hiyerarşisi ve Bilgi İlişkisi
   Varlık, akıllar, nefisler, göksel cisimler ve yersel cisimler şeklinde dört temel mertebeye ayrılır. En üstteki akıllar saf varoluşu temsil ederken, en alt seviyedeki yersel cisimler unsurlar (toprak, su, hava, ateş) üzerinden varlık kazanır. Bilgi ve varlık paraleldir: Bir varlığın bulunduğu mertebe ne kadar yüksekse, bilgisi de o derece derin olur.
3. İnsanın Yükseliş Süreci ve Ruh-Beden İlişkisi
   İnsan, yersel cisimler seviyesinde var olmakla birlikte, akli nefsi sayesinde yukarı doğru yükselme potansiyeline sahiptir. Bu yükseliş, insanın cismani hazlardan uzaklaşıp akli hazlara yönelmesiyle mümkün olur. Nefis, bedenin hizmetinden kurtuldukça, saf bilgi ve mutluluk durumuna yaklaşır.
4. Haz ve Mutluluk Kavramları
   Haz, bir varlığın tabiatına uygun olan şeyi idrak etmesiyle ortaya çıkar. Uyumlu olanın idraki haz, uyumsuz olanın idraki ise acı olarak tanımlanır. Duyular, kendi işlevlerine uygun nesnelerle karşılaştığında haz duyar, ancak uyumsuzluk durumunda acı hisseder. Bu durum, maddi hazlardan akli hazlara doğru bir geçiş süreci olarak ele alınır.
5. İbn Sînâ ve Razi’nin Haz Teorileri
   İbn Sînâ, hazzı uyumlulukla açıklarken, Ebu Bekir Razi, hazzı doğal durumdan sapma ve bu duruma geri dönüş olarak tanımlar. Razi’ye göre açlık, doğal durumdan bir sapmadır ve bu sapmanın giderilmesi hazza yol açar. Ancak İbn Sînâ, hazın sadece eksikliğin giderilmesiyle değil, uyumlu olanın doğrudan idrakiyle ortaya çıktığını savunur.
6. Akli ve Cismani Hazlar Arasındaki Fark
   Hazlar üçe ayrılır:

• Hissi Hazlar: Duyular aracılığıyla algılanan hazlar (tat, koku, dokunma gibi).
• Hayali Hazlar: Güç, iktidar, dostluk ve aidiyet gibi duygulara dayanan hazlar.
• Akli Hazlar: Bilgi edinme ve hakikati kavrama ile ortaya çıkan hazlar.

İbn Sînâ’ya göre akli hazlar, insanın nihai mutluluğunu sağlar, çünkü bu hazlar kalıcıdır ve cismani hazların geçiciliğine tabi değildir.

7. Tecerrüt ve Nihai Mutluluk (Es-Saadetü’l-Kusvâ)
   Gerçek mutluluk, insanın cismani olandan soyutlanarak akli bir varlık haline gelmesiyle mümkündür. Tecerrüt süreci, zihnin maddi olanla ilişkisini kesmesi ve saf anlamları kavraması olarak tanımlanır. Bu soyutlanma iki şekilde gerçekleşir:

1. Zihinsel Tecerrüt: Maddi nesnelerin idrakinden bağımsız olarak anlamların kavranması.
2. Hazlardan Tecerrüt: Cismani hazlardan uzaklaşıp akli hazlara yönelme.

İbn Sînâ, bu sürecin sonunda insanın “Es-Saadetü’l-Kusvâ” dediği en yüce mutluluğa ulaşacağını belirtir. Bu mutluluk, Tanrı’nın mutlak varlığına yaklaşmak ve akli yetkinliği elde etmekle mümkündür.

Sonuç

Bu seminerde haz ve mutluluk kavramları, varlık mertebeleri ve insanın manevi yükseliş süreci bağlamında ele alınmıştır. İbn Sînâ’ya göre, gerçek saadet ve en yüce haz, insanın cismani hazlardan arınıp akli varlık seviyesine yükselmesiyle mümkündür. Bu süreç, bilgi edinme ve maddi bağımlılıklardan kurtulma yoluyla gerçekleşir. Bir sonraki seminerde, akli hazların insanın ahlaki ve entelektüel gelişimi üzerindeki etkileri ayrıntılı olarak ele alınacaktır.

 

This seminar explored Ibn Sīnā’s theories on happiness and pleasure, examining them in relation to the hierarchy of existence and the human journey toward intellectual and spiritual perfection. Discussed under the theme of “Behjat and Saʿāda” (Joy and Happiness), the seminar clarified how the concept of happiness in Islamic philosophy is shaped by the distinction between physical and intellectual pleasures. The concepts of nature (ṭabīʿa), form (ṣūra), and perfection (kamāl) served as the foundation for this discussion.

Main Themes

1. Concepts of Nature, Form, and Perfection
   The seminar emphasized that the understanding of happiness and pleasure relies on the notions of nature, form, and perfection. Every being has a specific nature and a corresponding form, and the realization of the potentialities within this form leads to perfection. As beings descend in the hierarchy of existence, their level of perfection decreases, but each being, according to its rank, inherently desires its ultimate perfection and closeness to God.
2. Hierarchy of Existence and the Role of Knowledge
   Existence is categorized into four primary levels: intellects (ʿuqūl), souls (nufūs), celestial bodies, and terrestrial bodies. The highest level, the intellects, represents pure existence, while the lowest level, terrestrial bodies, consists of the four elements (earth, water, air, and fire). Knowledge parallels existence, meaning the higher a being stands in the hierarchy, the deeper its understanding becomes.
3. Human Ascension and the Soul-Body Relationship
   Human beings, while existing at the level of terrestrial bodies, possess the potential for intellectual ascension through the rational soul (al-nafs al-nāṭiqa). This ascension requires the soul to detach from bodily pleasures and incline toward intellectual pleasures. As the soul gains freedom from bodily limitations, it moves toward pure knowledge and ultimate happiness.
4. Pleasure and Happiness According to Ibn Sīnā
   Pleasure arises when a being perceives something in harmony with its nature. The perception of harmony results in pleasure, while the perception of disharmony leads to pain. Sensory faculties experience pleasure when they encounter objects suited to their nature, while discomfort arises from encounters that contradict their function. This gradual transition from physical pleasures to intellectual pleasures marks the path toward true happiness.
5. Theories of Pleasure: Ibn Sīnā vs. al-Rāzī
   Ibn Sīnā defines pleasure as the perception of harmony, whereas Abū Bakr al-Rāzī views pleasure as the relief from a prior state of deficiency or discomfort. According to al-Rāzī, hunger represents a deviation from the natural state, and eating restores balance, thus producing pleasure. In contrast, Ibn Sīnā argues that pleasure is not solely the result of overcoming deficiency but rather the direct perception of what aligns with one’s nature.
6. Types of Pleasure: Sensory, Imaginative, and Intellectual
   Pleasures are categorized into three types:

• Sensory Pleasures: Derived from the senses, such as taste, touch, and smell.
• Imaginative Pleasures: Rooted in emotions like power, friendship, and belonging.
• Intellectual Pleasures: Experienced through the acquisition of knowledge and comprehension of truth.

According to Ibn Sīnā, intellectual pleasures provide the ultimate form of happiness, as they are enduring and not subject to the transient nature of physical pleasures.

7. Abstraction (Tajarrud) and Ultimate Happiness (al-Saʿāda al-Quswā)
   True happiness is only attainable when the soul transcends its bodily attachments and becomes an intellectual entity. This process of abstraction (tajarrud) involves the mind detaching from material forms and focusing solely on intellectual realities.

This abstraction occurs in two ways:

1. Intellectual Abstraction: Understanding pure meanings without reliance on sensory experience.
2. Detachment from Physical Pleasures: Shifting focus from bodily pleasures to intellectual fulfillment.

Ibn Sīnā concludes that this process ultimately leads to “al-Saʿāda al-Quswā,” the highest form of happiness, where the soul achieves intellectual perfection and nearness to God.

Conclusion

This seminar examined the relationship between pleasure, happiness, and the hierarchy of existence, emphasizing that true happiness lies in intellectual fulfillment rather than bodily gratification. Ibn Sīnā argues that the ultimate goal of human existence is to transcend physical pleasures and achieve intellectual perfection. This journey toward happiness is facilitated through knowledge acquisition and detachment from material desires. The next seminar will further explore the role of intellectual pleasures in shaping ethical and intellectual development.