ABDULLAH KAHRAMAN: CESSÂS, el-FUSÛl Fİ’L-USÛL 7. SEMİNER ÖZETİ
Bu seminerde sünnetin Kur’an’ı nesh edip edemeyeceği meselesi, Cessâs’ın görüşleri üzerinden detaylı bir şekilde ele alınmıştır. Ders boyunca Cessâs’ın Hanefî usûl geleneğindeki “nesih bir beyan türüdür” iddiasını temellendirme biçimi, Şâfiî mezhebiyle olan farkları ve klasik delil sistematiği tartışılmıştır.
Ana Temalar
- Sünnetin Kur’an’ı Neshi ve Hanefî Geleneği
Cessâs, klasik Hanefî usulü çerçevesinde Kur’an’ın Kur’an’la, sünnetin sünnetle, Kur’an’ın sünnetle ve sünnetin de Kur’an’la neshedilebileceğini kabul eder. Bu noktada Şâfiî’den ayrılır çünkü Şâfiî, sünnetin Kur’an’ı neshedemeyeceğini savunur. Cessâs’a göre, beyan görevi verilen Hz. Peygamber’in, Kur’an ayetlerini neshetmesi mümkündür, çünkü nesih de bir tür beyandır. - Mütevatir ve Meşhur Sünnet Üzerinden Nesih
Cessâs, ahad haberlerin nesihte yeterli olmayacağını, ancak mütevatir ve meşhur sünnetlerin bilgi değeri itibariyle Kur’an’ı neshe yetebileceğini belirtir. Meşhur haber, zannî olmaktan sıyrılıp tatmin edici bilgi sağlıyorsa, nesihte kullanılabilir. - Kur’an’ın Beyan Yetkisi ve Nahl 44. Ayet Yorumu
Kur’an’ın Hz. Peygamber’e beyan görevi verdiğini belirten Nahl 44. ayeti, Cessâs’a göre sünnetin Kur’an’ı neshedebilmesi için delildir. Hanefîlerce nesih “iptal” değil, hükmün süresinin bildirilmesi şeklinde bir beyan olarak anlaşılır. Bu, Allah’ın kelâmında değişiklik olmayacağı prensibiyle uyumludur. - Tahsis ve Nesih Arasındaki İlişki
Cessâs, tahsis ile nesih arasında teknik farklar olduğunu kabul eder, fakat her ikisinin de hükmün uygulanmasını sınırladığı için ortak bir kategori içinde değerlendirilebileceğini savunur. Bu bağlamda, sünnetle yapılan tahsis gibi nesih de mümkündür. - Hadis Örnekleriyle Nesih
Cessâs, sünnetin Kur’an’ı nasıl neshettiğini açıklarken zina, vasiyet ve miras gibi konularda hadislerin hüküm değiştirici rolünü örneklerle izah eder. Örneğin, zina edenler hakkındaki Nisa 15. ayeti, hem Nur 2. ayetiyle hem de rejim hükmünü getiren hadisle neshedilmiştir. Cessâs, bu durumda sünnetin aktif olarak Kur’an’ı neshettiğini savunur. - Şâfiîlerin Karşı Görüşleri ve Cessâs’ın Yanıtları
Şâfiîler, sünnetin Kur’an’ı neshedemeyeceğini, çünkü eşit konumda olmadıklarını söyler. Ayrıca Bakara 106. ayeti delil getirerek “ancak bir ayet başka bir ayeti nesheder” görüşünü savunurlar. Cessâs, bu ayetin lafzının “daha hayırlısını getiririz” ifadesinden hareketle, hüküm açısından sünnetin daha faydalı bir alternatifi getirebileceğini ve bunun da nesih sayılabileceğini öne sürer. - Haber Teorisine Giriş
Seminerin son kısmında Cessâs’ın haber teorisine giriş yaptığı belirtilir. İsa bin Ebân’ın görüşleri temel alınarak mütevatir, meşhur ve ahad haberlerin tasnifi, bilgi değeri ve nesihte kullanımı gibi konulara zemin hazırlanır.
Sonuç
Bu derste, Cessâs’ın sünnetin Kur’an’ı neshedebileceği yönündeki Hanefî iddiası, hem aklî hem de naklî delillerle temellendirilmiş; Şâfiî ekolüne ait eleştiriler detaylı biçimde yanıtlanmıştır. Nesih, iptal değil beyan olarak tanımlandığı için, sünnetin Kur’an’a müdahalesi, beyanın bir türü olarak meşrulaştırılır. Bir sonraki derste, haber teorisinin ayrıntılarına geçilerek bu görüşlerin epistemolojik temelleri tartışılacaktır.
This seminar delved into the issue of whether the Sunnah can abrogate the Qur’an, focusing on al-Jaṣṣāṣ’s arguments within the Ḥanafī framework. The discussion explored his claim that abrogation (naskh) is a form of clarification (bayān), and examined the differences between Ḥanafī and Shāfiʿī methodologies, supported by classical textual evidence.
Main Themes
- Can the Sunnah Abrogate the Qur’an?
According to al-Jaṣṣāṣ, in line with classical Ḥanafī legal theory, the Qur’an may abrogate the Qur’an, the Sunnah may abrogate the Sunnah, and both can abrogate each other. He opposes the Shāfiʿī view that the Sunnah cannot abrogate the Qur’an, arguing that the Prophet, as the recipient of divine guidance, holds the authority to clarify or limit Qur’anic rulings, and that abrogation is itself a form of bayān. - Mutawātir and Mashhūr Reports in Abrogation
Al-Jaṣṣāṣ emphasizes that solitary reports (āḥād) are insufficient for abrogation. However, mutawātir (mass-transmitted) and mashhūr (well-known) reports, due to their epistemic strength, can effectively serve as grounds for abrogation, provided they produce certitude. - Qur’anic Authority and Interpretation of Sūrat al-Naḥl 16:44
Al-Jaṣṣāṣ cites Qur’an 16:44 (“so that you may clarify for the people what has been sent down to them”) to argue that the Prophet’s clarifications, including abrogations, are divinely sanctioned. Since Ḥanafīs view abrogation not as annulment but as specification of a ruling’s timeframe, this harmonizes with the belief in the unchanging nature of God’s speech. - Relationship Between Specification (Takhsīs) and Abrogation
While acknowledging technical differences, al-Jaṣṣāṣ notes that both takhsīs (specification) and naskh (abrogation) function to limit the application of a legal ruling. Therefore, if specification by Sunnah is accepted, so too should abrogation be. - Hadith-Based Examples of Abrogation
Citing legal cases such as zina (adultery), inheritance, and bequests, al-Jaṣṣāṣ shows how hadith reports modified or replaced Qur’anic rulings. For example, Qur’an 4:15 on the punishment for fornication was later replaced by Qur’an 24:2 and the hadith on stoning (rajm). In such cases, he affirms that the Sunnah actively abrogated the Qur’an. - Shāfiʿī Objections and al-Jaṣṣāṣ’s Responses
The Shāfiʿīs argue that the Sunnah cannot override the Qur’an due to its lesser authority and cite Qur’an 2:106 (“We do not abrogate a verse except with one better or similar to it”). Al-Jaṣṣāṣ responds by focusing on the phrase “better or similar”, arguing that a ruling from the Sunnah may serve a greater legal benefit, thereby justifying abrogation. - Introduction to the Theory of Ḥadīth Transmission
The seminar concluded with a transition into al-Jaṣṣāṣ’s classification of hadith reports, laying the groundwork for future discussions. Drawing on the views of ʿĪsā ibn Abān, it introduced the distinctions between mutawātir, mashhūr, and āḥād reports, and their respective epistemological weight in the context of abrogation.
Conclusion
This seminar demonstrated that al-Jaṣṣāṣ’s defense of the Sunnah’s capacity to abrogate the Qur’an is rooted in both rational and scriptural arguments. By defining abrogation as a type of divine clarification rather than cancellation, he affirms the legitimacy of prophetic intervention in Qur’anic legislation. The next seminar will deepen the exploration of hadith theory and its epistemological foundations within legal methodology.