ABDULLAH KAHRAMAN: CESSÂS, el-FUSÛl Fİ’L-USÛL 8. SEMİNER ÖZETİ

  1. Seminerin Amacı ve İçeriği
    Bu ders, Cessâs’ın haber teorisini merkeze alarak ahad haberin bilgi değeri ve dinî delil olup olamayacağı tartışmasını işlemektedir. Ders, İsa bin Eban’ın taksimatına dayanarak haberlerin tasnifini ele almakta ve ahad haberin sübutu, güvenilirliği, bilgi üretme kapasitesi ve amel–akaid alanındaki geçerliliğini detaylı biçimde tartışmaktadır.
  2. Ana Temalar ve Başlıklar
  1. Haber Türleri ve Epistemolojik Statüleri
    Haberler üç ana grupta ele alınır: zorunlu bilgi ifade eden (mütevatir), yalan olduğu kesin olan, doğruluğu-yanlışlığı muhtemel olan haberler. Mütevatir haberin temel ölçütü sayı değil, yalan üzere ittifakın imkânsızlığıdır. Cessâs, bilgi türlerini epistemolojik olarak kelam ve fıkıh bağlamında konumlandırır.
  2. Ahad Haber ve Delil Olma Şartları
    Ahad haber, sünnetin büyük kısmını oluşturduğu için önemlidir. Cessâs’a göre sünnî usûlcüler arasında ahad haberin kabulü konusunda ittifak olsa da şartları konusunda ayrılıklar vardır: Hanefîler ve Malikîler metin merkezli yaklaşırken Şâfiî ve Hanbelîler senet odaklıdır. Hanefîler ayrıca kıyasa aykırılığı ahad haberin reddi için yeterli görür.
  3. Ahad Haber ve İnanç-Amel Ayrımı
    Ahad haber zannî bilgi ifade ettiği için akaid alanında delil sayılmaz; yalnızca amelî alanlarda geçerlidir. Şahitlik, haklar ve muamelat gibi alanlarda şartlara bağlı olarak delil olabilir. İnançta ise yalnızca mütevatir haber delil kabul edilir.
  4. Haberin Sahihliğinde Metin ve Ravi Önceliği
    Cessâs, haberin sahihliği değerlendirilirken sadece râvîye değil, metne de bakılması gerektiğini vurgular. Özellikle kıyasa veya Kur’an’a aykırı metinlerin reddi gerektiği belirtilir. Bu bağlamda İsa bin Eban’dan ayrılır.
  5. Delil Olabilen Ahad Haber Türleri
    Beş tip ahad haber bilgi ifade eder: (1) Peygamber’in bizzat verdiği, mucizeyle desteklenmiş haberler; (2) Peygamber’in bir başkasının haberini tasdik etmesi; (3) Kur’an tarafından doğrulanan haberler; (4) Üzerinde icma oluşmuş ahad haberler; (5) Tek kişinin anlattığı olayı bilen çok sayıda kişinin sessizce onayladığı haberler.
  1. Sonuç
    Bu ders, Cessâs’ın haber anlayışını yalnızca rivayet değerleri açısından değil, epistemik bağlamda da analiz eder. Ahad haberin amel alanıyla sınırlandırılması, sünnetin bilgi kaynağı olarak temellendirilmesini sağlar. Cessâs, mütevatir haberin zorunlu bilgi verdiğini, ahad haberin ise ancak şartlı olarak bilgi ve delil olabileceğini belirtir; böylece haber teorisini kelamî-fıkhî gelenekle irtibatlandırarak sistematikleştirir.

 

  1. Purpose and Content of the Seminar
    This session centers on Cessâs’s theory of transmission (khabar), specifically addressing the epistemic status and probative value of solitary reports (akhbār āḥād) within Islamic legal and theological discourse. Drawing from the classification proposed by ʿĪsā b. Abān, the lecture discusses the categorization of reports, the epistemic implications of solitary narration, and its authority in both legal rulings and theological matters.
  2. Main Themes and Topics
  1. Types of Reports and Their Epistemological Status
    Reports are divided into three main categories: (1) those that convey necessary knowledge (mutawātir), (2) those known to be false, and (3) those that are probabilistically true or false. For Cessâs, the decisive factor in mutawātir transmission is not quantity, but the impossibility of collective fabrication. He situates these categories within theological and jurisprudential epistemology.
  2. Conditions for the Probative Validity of Solitary Reports
    Solitary reports (āḥād) form the majority of the transmitted Sunnah. While Sunni scholars generally accept their authority, they differ over the conditions. Ḥanafīs and Mālikīs focus on textual coherence, whereas Shāfiʿīs and Ḥanbalīs emphasize the isnād. Ḥanafīs additionally reject solitary reports that contradict analogy (qiyās).
  3. Differentiating Between Doctrinal and Legal Authority
    Since solitary reports generate only probabilistic knowledge, they cannot serve as proof in matters of creed. They are, however, acceptable in practical-legal domains such as testimony, transactions, and judicial rulings—provided certain criteria are met. Only mutawātir reports are admissible in creedal matters.
  4. Evaluating Both the Text and the Transmitter
    Cessâs argues that the reliability of a report must be assessed not only based on the transmitter but also in relation to its content. If the report contradicts analogy or the Qur’an, it must be rejected. In this view, he diverges from ʿĪsā b. Abān, who prioritized chain analysis.
  5. Types of Solitary Reports That Can Convey Knowledge
    Cessâs identifies five types of āḥād reports that can yield valid knowledge: (1) reports from the Prophet supported by miracles, (2) reports he explicitly endorsed, (3) reports confirmed by the Qur’an, (4) those that have been accepted by consensus (ijmāʿ), and (5) individual reports silently affirmed by many contemporaries with knowledge of the event.
  1. Conclusion
    This lecture analyzes Cessâs’s theory of report transmission not merely as a mechanism of narration but within an epistemological framework. His restriction of solitary reports to the practical domain preserves the integrity of Sunnah as a source of law. For Cessâs, mutawātir reports produce necessary knowledge, while āḥād reports can only yield conditional knowledge or proof, thereby systematizing his report theory in alignment with both theological and legal traditions.