EKREM DEMİRLİ: GAZZÂLÎ,el-MUNKİZ MİNE’D-DALÂL 2. SEMİNER ÖZETİ
Seminerin Amacı ve İçeriği
Bu seminerde Gazzâlî’nin el-Munkiz mine’d-dalâl adlı eserinin ikinci bölümü merkeze alınarak, bilgi arayışı, aklın imkânı ve disiplinlerin sınırları tartışılmıştır. Gazzâlî’nin farklı bilgi disiplinlerine dair değerlendirmeleri aktarılmış, özellikle fıkıh, kelam, felsefe, batınîlik ve tasavvuf başlıkları üzerinden düşünsel bir sınıflama yapılmıştır. Ekrem Demirli, bu sınıflandırmayı Gazzâlî’nin bilgiye ulaşmadaki içsel seyriyle birlikte ele alır.
Ana Temalar ve Başlıklar
- Fıkıh ve Sınırlı Bilginin Eleştirisi
Gazzâlî, fıkhı dinin dünyevi işleyişini düzenleyen, ancak insanın hakikat arayışına cevap vermeyen sınırlı bir bilgi alanı olarak tanımlar. Fakihlerin halkın gözünde ilimle özdeşleştirilmesi, bu dar tanımı güçlendirmiştir.
- Kelamın Yetersizliği ve Teolojik Sınırları
Kelam, dini savunma aracı olarak önemlidir ancak varlık ve hakikat konusunda sınırlıdır. Gazzâlî, kelamcıların Tanrı’ya dair bilgileri nakil ve akıl arasında sıkışmış bir şekilde ele aldığını ve bu nedenle kesin bilgiye ulaşamadıklarını belirtir.
- Felsefeye Yaklaşım ve İki Uç
Gazzâlî, filozofları genel olarak değerlendirirken onları üç gruba ayırır: tabiatçılar, riyaziyeciler ve ilahiyatçılar. Tabiatçıları ve metafizikçileri eleştirirken, matematikçilere karşı daha temkinli bir yaklaşım sergiler. Felsefenin tümden reddi yerine, sınırlandırılması gerektiğini savunur.
- Batınîliğin Reddiyesi ve Akıl Eleştirisi
Gazzâlî, batınîleri eleştirirken, aklı tamamen dışlayan yapılar kurmalarına karşı çıkar. Batınîliğin öznel yoruma dayalı bir bilgi anlayışı sunduğunu ve bu nedenle keyfiliğe açık olduğunu belirtir. Akıl ve naklin dengesinin bozulduğu bu yaklaşımın dini yozlaştırdığı düşüncesindedir.
- Tasavvufa Geçiş ve İçsel Yolculuğun Başlaması
Tüm bu bilgi türlerinin ardından Gazzâlî tasavvufa yönelir. Tasavvufu diğerlerinden ayıran unsur, sadece teorik değil, ahlaki ve varoluşsal bir hakikat tecrübesi sunmasıdır. Bu bölüm, Gazzâlî’nin içsel dönüşümünün eşiğinde durur.
Sonuç
Bu seminer, Gazzâlî’nin farklı bilgi disiplinlerine yönelik eleştirilerini sistematik biçimde sunar. Gazzâlî, bilginin sadece teorik doğrulukla değil, içsel bütünlükle de ilgisi olduğunu vurgular. Bir sonraki seminerde, tasavvufi bilginin yapısı ve keşf kavramı detaylandırılacaktır.
Purpose and Content of the Seminar
This seminar focuses on the second section of al-Ghazālī’s al-Munqidh min al-Ḍalāl, discussing his reflections on the pursuit of knowledge, the capacity of reason, and the boundaries of various intellectual disciplines. Al-Ghazālī’s evaluations of jurisprudence, theology, philosophy, esotericism, and Sufism are examined through a classification that reflects his personal journey toward certainty. Ekrem Demirli approaches this classification in relation to al-Ghazālī’s inner intellectual transformation.
Main Themes and Headings
- Critique of Jurisprudence and Limited Knowledge
Al-Ghazālī characterizes jurisprudence (fiqh) as a field concerned with regulating religious practice, yet inadequate in addressing the deeper search for truth. The social perception that equates scholars with jurists contributes to this narrowing of knowledge.
- Theological Limitations and the Problem of Kalām
Kalām (theology) is viewed as valuable for defending the faith but insufficient for grasping the reality of existence. Theologians, caught between reason and revelation, fail to reach certainty in matters of God and metaphysics.
- Al-Ghazālī’s Approach to Philosophy
Al-Ghazālī categorizes philosophers into naturalists, mathematicians, and metaphysicians. While he criticizes the first and last groups, he treats mathematicians with more caution. Rather than rejecting philosophy outright, he advocates restricting its scope.
- Rejection of Esotericism and the Misuse of Reason
He criticizes the bāṭinīs (esotericists) for constructing systems that reject reason entirely, promoting subjective interpretations as knowledge. This leads to arbitrariness and distorts religious understanding by undermining the balance between intellect and revelation.
- Turn Toward Sufism and the Beginning of Inner Transformation
After critiquing the major disciplines, al-Ghazālī turns toward Sufism. What sets it apart is its emphasis not only on theory but also on moral and existential realization. This section marks the threshold of his internal journey.
Conclusion
This seminar systematically presents al-Ghazālī’s critiques of various fields of knowledge. He emphasizes that true knowledge involves not just theoretical correctness but also inner coherence. The next session will focus on the structure of Sufi knowledge and the concept of kashf (unveiling).