EKREM DEMİRLİ-KELÂBÂZÎ-et-TA’ARRUF 1. SEMİNER ÖZETİ

Seminerin Amacı ve İçeriği

Bu seminer, Ekrem Demirli’nin rehberliğinde Kelâbâzî’nin et-Ta’arruf adlı tasavvuf klasiği çerçevesinde tasavvufun tarihsel temellerini, Doğu Akdeniz sonrası İslam’ın yaşadığı dönüşümleri ve bu bağlamda ortaya çıkan züht hareketini incelemektedir. Hedef, tasavvufun sadece bireysel dindarlık değil, aynı zamanda toplumsal ve siyasal krizlere karşı bir tavır olarak nasıl geliştiğini anlamaktır.

Ana Temalar ve Başlıklar

1. Hicaz’dan Doğu Akdeniz’e Geçiş ve Kriz

İslam’ın Doğu Akdeniz’e yayılması sonrası Müslümanlar zenginlik, statü ve bilgi birikimi ile karşılaştılar. Bu durum, dini yaşayışta büyük değişimlere ve karmaşaya yol açtı. Yeni bilimler, yeni otoriteler ve sosyal farklılıklar İslam’ın sade ilk dönemine aykırı bir ortam oluşturdu.

2. Bilimlerin ve Mezheplerin Müdafaa Rolü

Hadis, fıkıh ve kelam gibi ilimler bu yeni dünyada İslam’ı savunma amacıyla gelişti. Her biri kendi alanında İslami kimliği korumaya çalıştı: Hadisçiler metinleri, fakihler hukuku, kelamcılar akideyi savundu.

3. Züht ve Tasavvufun Tepkisel Doğuşu

Zenginlik, statü ve karmaşık bilgiye karşı tepkisel bir züht hareketi gelişti. Bu hareket sade yaşamı, fakirliği, statüsüzlüğü ve kalpten gelen bilgiye yönelimi savunuyordu. Tasavvuf bu züht hareketinden doğdu.

4. Tasavvufun Kökü: Sembolizm ve Tepki

Yün giyme (sûf) veya “saff-ı evvel” gibi köken tartışmaları üzerinden tasavvufun özünün neyi reddettiğiyle anlaşılabileceği vurgulanır. Tasavvuf, şatafatlı elbiseler, statü ve dünyevi protokollere karşı bir duruş sergiler.

5. Zühtten Sünni Tasavvufa Geçiş

Zühdî tepkiler zamanla sistemli bilgiye ve kurumsallaşmaya yönelerek Cüneyd-i Bağdadî gibi isimlerle din bilimleriyle uyumlu bir “sünni tasavvuf” inşa edildi. Bu aşamada fakirlik yerine cömertlik, bilgisizlik yerine ilim, toplumsal yük yerine faydalı birey vurgulandı.

Sonuç

Bu derste tasavvufun bir tepkisel hareket olarak ortaya çıkışı, Doğu Akdeniz sonrası İslam dünyasının krizlerine cevaben gelişen bir dönüşüm olarak okunur. Tasavvufun zamanla zühtü aşarak sistemli bir disiplin hâline gelmesi, onu İslam düşüncesinde merkezi bir konuma taşımıştır.

 

Purpose and Content of the Seminar

This seminar, led by Ekrem Demirli, explores the historical foundations of Sufism through Kelâbâzî’s classical work at-Ta’arruf. It examines the transformation of Islam following its spread into the Eastern Mediterranean and the emergence of the ascetic (zuhd) movement in response to this transition. The objective is to understand how Sufism developed not only as a form of personal piety but also as a reaction to social and political crises

Main Themes and Topics

1. From Hijaz to the Eastern Mediterranean: A Crisis of Identity

As Islam expanded into the Eastern Mediterranean, Muslims encountered wealth, status, and complex intellectual traditions. This encounter triggered confusion and deviation from the simple religiosity of early Islam, introducing new sciences, social hierarchies, and sources of authority.

2. The Defensive Role of Emerging Sciences and Sects

Disciplines such as Hadith, Fiqh, and Kalam evolved to defend Islam in this new context. Each played a protective role: Hadith scholars preserved the texts, jurists protected legal integrity, and theologians defended doctrinal belief.

3. The Ascetic Reaction and the Birth of Sufism

In response to the growing worldliness—wealth, prestige, and scholarly complexity—a strong ascetic movement emerged. This movement promoted simplicity, poverty, humility, and inner knowledge. Sufism was born out of this reaction.

4. The Essence of Sufism: Symbolism and Resistance

Whether derived from the term sûf (wool) or saff-i evvel (first row), the essence of Sufism lies in what it resists: luxurious clothing, social status, and worldly protocol. It is a symbolic stance against external formalism and worldly authority.

5. From Asceticism to Sunni Sufism

Over time, ascetic reactions evolved into an intellectual and institutionalized system. Figures like Junayd al-Baghdādī harmonized Sufism with Islamic sciences. At this stage, the emphasis shifted from poverty to generosity, from ignorance to knowledge, and from social withdrawal to constructive engagement.

Conclusion

This session interprets Sufism as a reactive movement born from the crisis of Islamic identity in a changing cultural environment. The transition from ascetic protest to an integrated spiritual discipline placed Sufism at the heart of Islamic intellectual tradition.