EKREM DEMİRLİ,KUŞEYRİ OKUMALARI 33. SEMİNER ÖZETİ

Seminerin Amacı ve İçeriği

Bu seminerde, Kuşeyrî’nin “ihlâs” kavramı ekseninde tasavvufun niyet, amel, kelime-kavram dönüşümü ve dinî düşüncenin eleştirel imkânı üzerine sunduğu perspektifler derinlemesine ele alınır. Ekrem Demirli, ihlâsı yalnızca ahlaki bir tavır değil, kavramların hakiki anlamlarını açığa çıkarma süreciyle ilişkili metafizik bir arınma olarak yorumlar.

Ana Temalar

1. İhlâsın Tevhidle İlişkisi ve Negatif Fiil Olarak Yorumlanması

İhlâs, kişinin niyetini yalnızca Allah’a tahsis etmesidir ve tasavvuf geleneğinde fena kavramı gibi bir “boşaltma” eylemi olarak değerlendirilir. İbadetlerdeki maksat, fayda, hikmet gibi kavramlar ihlâsın önüne geçebilir; tasavvuf ise bu maksatları silerek saf niyete yönelmeyi vurgular.

2. Niyetin Mertebeleri ve Talep Meselesi

Niyetin dereceleri azimet, talep, kasıt, teveccüh gibi aşamalarla açıklanır. Bu yapılar içinde “benliksiz talep” düşüncesi tartışılır. Mutezile’nin vaat-vaid doktrinine karşı sufi düşünce, ibadeti sadece Allah için yapmayı önerir.

3. Kavram ve Kelime Ayrımı: Dini Düşüncede Dilin Krizi

Hadislerde geçen kavramların tarihsel bağlamı içinde yanlış anlamalara açık olduğu vurgulanır. Kelime, sistematik bir düşünce içine girdiğinde kavrama dönüşür. Ulü’l-emr gibi ifadelerin fıkıh ve siyaset düşüncesiyle farklı anlamlar kazanması bu bağlamda değerlendirilir.

4. Tasavvufun Dil Dışılığı ve Gerçeklik Arayışı

Tasavvufun asli yönü, kelimeleri örfî ve sistemik anlamlarından sıyırarak hakikate ulaştıracak şekilde yeniden tanımlamasıdır. Bu anlamda dilin ve toplumun dışına çıkmak, kavramların asli hakikatine ulaşmanın yoludur. İyilik, adalet gibi kavramlar ancak bu yolla yeniden tanımlanabilir.

5. Tasavvufun Tarikatte Yitimi ve Düşünsel Fonksiyonu

Tarikatların toplumsal talepler doğrultusunda tasavvufun düşünsel yönünü gölgelemesi eleştirilir. Tasavvufun yaratıcı, eleştirel ve metafizik boyutu, sadeleştirici bir tecerrüt süreciyle yeniden inşa edilmelidir.

Sonuç

Bu seminerde Demirli, ihlâs kavramı üzerinden kelime-kavram ayrımı, dilin dönüştürücü gücü ve tasavvufun epistemolojik derinliği üzerine özgün bir metafizik eleştiri sunar. Bir sonraki seminerde kavramların sahih bilgiye dönüşüm süreci üzerinden tasavvufun felsefeyle ilişkisi detaylandırılabilir.

 

Purpose and Content of the Seminar

This seminar delves into Kuşeyrî’s reflections on the concept of ikhlās (sincerity), focusing on its implications for intention, action, the transformation of religious language, and the critical potential of Islamic thought. Ekrem Demirli interprets ikhlās not merely as a moral disposition but as a metaphysical purification tied to revealing the true meanings of concepts.

Main Themes

1. Ikhlās as a Negative Act and Its Relation to Tawḥīd

Ikhlās is defined as dedicating one’s intention solely to God. In Sufi thought, it resembles the concept of fanāʼ (annihilation), emphasizing a cleansing of intention from goals, benefits, or wisdoms attributed to worship. Sufism seeks to erase these aims, centering pure intentionality.

2. Levels of Intention and the Issue of Desire

Intention has degrees such as ʿazīma, ṭalab, qaṣd, and tawajjuh. Within these, the idea of desire without self (ṭalab bi-lā anāniyya) is explored. Against the Muʿtazilite emphasis on reward and punishment, Sufism emphasizes worship for God’s sake alone.

3. The Concept–Word Distinction and the Crisis of Language

Words in hadiths are historically bound and thus susceptible to misunderstanding. When embedded in systematic thought, words become concepts. Terms like ulū’l-amr have been reinterpreted through fiqh and political theology, often diverging from their original meaning.

4. Sufism’s Transcendence of Language and the Search for Truth

Sufism aims to strip words of their conventional and systematic meanings to approach their essential truths. It thus steps outside societal and linguistic norms. Concepts like goodness and justice can only be redefined through this metaphysical-linguistic purification.

5. The Loss of Sufism in Ṭarīqa and Its Intellectual Role

The seminar critiques how ṭarīqas, responding to social demands, have overshadowed Sufism’s intellectual depth. The creative, critical, and metaphysical aspects of Sufism should be revived through a process of simplification and abstraction (tajarrud).

Conclusion

In this seminar, Demirli offers a metaphysical critique rooted in ikhlās, highlighting the transformative role of language and concept in Sufism. The next session may further elaborate on how concepts transition into true knowledge and Sufism’s philosophical significance.