İRFAN İNCE: CESSÂS, el-FUSÛl Fİ’L-USÛL 1. SEMİNER ÖZETİ

İRFAN İNCE: CESSÂS, el-FUSÛl Fİ’L-USÛL 1. SEMİNER ÖZETİ

Ana Temalar:

Eserin Tanıtımı ve Hanefî Usûl Geleneği İçindeki Yeri
Bu seminer, Cessâs’ın el-Fusûl fî’l-Usûl adlı eserinin konumunu ve metodolojik yaklaşımını tanıtarak başlar. Cessâs’ın, Ahkâmü’l-Kur’ân ve Muḫtaṣarü’ṭ-Ṭaḥâvî şerhleriyle birlikte okunduğunda usûl-i fıkıhta özgün bir düşünce inşa ettiği belirtilir. Eserin amacı, Hanefî mezhebinin sistematiğini derinlemesine tartışmak ve delillendirmektir.
Hanefî Usûlünde Kesinlik-Zan Ayrımı ve Delil Değerlendirmesi
Hanefî düşüncesinin merkezinde “kat’iyet” ve “zannilik” ayrımı vardır. Bir bilginin hüküm doğurabilmesi için kaynağının ve anlamının açık olması gerekir. Kur’an ve mütevatir sünnet kat’î bilgi üretirken, ahâd haberler zan ifade eder. Bu ayrım, Cessâs’ın özellikle ahâd hadisleri değerlendirme yönteminde belirleyici olur.
Umum Lafızlar ve Delaletin Kesinliği
Cessâs’a göre umum ifadeler (örneğin “men”, “ma”) eğer bağlamlarında istisna bulunmazsa, tüm kapsamı içine alır ve kat’î hüküm ifade eder. Ahâd haberler, umum ifadeleri ancak yeterince güçlü bir karinelik vasıf kazandıklarında tahsis edebilir. Bu bağlamda, “hakikat-mecaz” ayrımı ve karine kavramları detaylı biçimde işlenir.
Kur’an-Sünnet İlişkisi ve Hanefî Yorumunun Gerekçeleri
Kur’an’ın lafızları kat’î delalet taşıyorsa, bu tür ifadelerle çelişen ahâd hadislerin lafzi değil, anlamı yorumlanmalıdır. Eğer bu mümkün değilse, hadis değerlendirme dışı bırakılabilir. Bu yaklaşım, Şâfiî çizgiden farklı olarak sünnetin her durumda Kur’an’ı açıklamak zorunda olmadığını, aksine Kur’an’ın anlam bütünlüğünün esas alındığını savunur.
Dil Felsefesi Açısından Umumun Anlamı
Cessâs, lafızların anlamı zihindeki tasavvurun dışavurumu olarak tanımlar. Umumi lafızlar, kapsama alanındaki her bireyi doğrudan kapsar ve ancak açık karine varsa farklı bir yorum yapılabilir. Bu bakış açısı, Hanefîlerin usûlde neden lafız merkezli bir yapı kurduklarını ve kıyasın ancak nasların yetersiz kaldığı yerde başladığını açıklar.

Sonuç:
Bu ilk ders, Cessâs’ın usûl anlayışının temel ilkelerini ortaya koyar: kesin bilgiye öncelik verme, lafızlara bağlılık ve zan ifade eden haberleri dikkatli değerlendirme. Hanefî geleneğin usûl mantığı, Kur’an’ın umum ifadeleri ve ahâd hadisler arasındaki ilişkiyi yeniden yorumlayarak fıkhî hüküm üretimini temellendirmektedir. İlerleyen derslerde bu temel ayrımların ayrıntılı örneklerle geliştirileceği belirtilmektedir.

Main Themes:

Introduction to the Text and Its Role in the Ḥanafī Tradition
This seminar begins with an overview of Cessâs’ al-Fuṣūl fī’l-Usūl and its role in shaping legal methodology. When studied alongside Aḥkām al-Qurʾān and his commentary on Mukhtaṣar al-Ṭaḥāwī, the work is presented as forming the basis of a distinct and original Ḥanafī approach to legal reasoning. Cessâs aims to systematize and rationalize the principles underlying the Ḥanafī school.
Certainty versus Speculation in Legal Epistemology
Central to the Ḥanafī approach is the distinction between definitive (qaṭʿī) and speculative (ẓannī) knowledge. For a ruling to carry legal weight, both the source and meaning must be certain. While the Qur’an and mutawātir reports yield definitive knowledge, āḥād reports only produce speculative knowledge. This distinction is foundational to Cessâs’ critique of how such reports are handled.
General Expressions and the Certainty of Indication
Cessâs argues that general terms—such as man (“whoever”) or mā (“whatever”)—should be interpreted to include all their referents unless a clear exception is present. Āḥād reports can only restrict these generalities if supported by strong contextual indicators (qarīna). Here, the concepts of literal vs. metaphorical meaning and evidentiary context are explored in depth.
Qur’an-Sunnah Relationship and the Logic of Ḥanafī Interpretation
Cessâs holds that when Qur’anic language is definitive, any conflicting āḥād report must either be reinterpreted or dismissed. Contrary to the Shāfiʿī view, the Sunnah is not always privileged to clarify the Qur’an; rather, the Qur’an’s structural and semantic coherence is prioritized. This reflects the Ḥanafī commitment to a Qur’an-centered hermeneutic.
Linguistic Philosophy and the Scope of General Terms
Cessâs conceptualizes linguistic meaning as an expression of internal cognition. General terms are presumed to include all relevant cases, unless external evidence indicates otherwise. This linguistic rigor explains the Ḥanafī insistence on a lexically anchored usūl and their view that qiyās (analogical reasoning) only applies when the text is silent.

Conclusion:
This foundational seminar outlines the epistemological, linguistic, and methodological pillars of Cessâs’ legal theory. By prioritizing definitive sources, insisting on the integrity of Qur’anic language, and approaching solitary hadith reports with caution, Cessâs builds a Ḥanafī legal framework rooted in clarity, certainty, and textual fidelity. Future sessions will elaborate these distinctions through applied legal cases.

Main Themes:

Introduction to the Text and Its Role in the Ḥanafī Tradition
This seminar begins with an overview of Cessâs’ al-Fuṣūl fī’l-Usūl and its role in shaping legal methodology. When studied alongside Aḥkām al-Qurʾān and his commentary on Mukhtaṣar al-Ṭaḥāwī, the work is presented as forming the basis of a distinct and original Ḥanafī approach to legal reasoning. Cessâs aims to systematize and rationalize the principles underlying the Ḥanafī school.
Certainty versus Speculation in Legal Epistemology
Central to the Ḥanafī approach is the distinction between definitive (qaṭʿī) and speculative (ẓannī) knowledge. For a ruling to carry legal weight, both the source and meaning must be certain. While the Qur’an and mutawātir reports yield definitive knowledge, āḥād reports only produce speculative knowledge. This distinction is foundational to Cessâs’ critique of how such reports are handled.
General Expressions and the Certainty of Indication
Cessâs argues that general terms—such as man (“whoever”) or mā (“whatever”)—should be interpreted to include all their referents unless a clear exception is present. Āḥād reports can only restrict these generalities if supported by strong contextual indicators (qarīna). Here, the concepts of literal vs. metaphorical meaning and evidentiary context are explored in depth.
Qur’an-Sunnah Relationship and the Logic of Ḥanafī Interpretation
Cessâs holds that when Qur’anic language is definitive, any conflicting āḥād report must either be reinterpreted or dismissed. Contrary to the Shāfiʿī view, the Sunnah is not always privileged to clarify the Qur’an; rather, the Qur’an’s structural and semantic coherence is prioritized. This reflects the Ḥanafī commitment to a Qur’an-centered hermeneutic.
Linguistic Philosophy and the Scope of General Terms
Cessâs conceptualizes linguistic meaning as an expression of internal cognition. General terms are presumed to include all relevant cases, unless external evidence indicates otherwise. This linguistic rigor explains the Ḥanafī insistence on a lexically anchored usūl and their view that qiyās (analogical reasoning) only applies when the text is silent.