ABDURRAHİM KOZALI: ER RİSÂLE 5. SEMİNER ÖZETİ
Seminerin Amacı ve İçeriği:
Bu seminer, İmam Şâfiî’nin er-Risâle eserinde beyan kavramını ve içtihadın İslam hukuku içindeki rolünü ele almaktadır. Seminer, içtihadın meşruiyeti, nasların sınırlılığı karşısında içtihadın kaçınılmazlığı ve beyan teorisinin dördüncü türü olarak kıyasın kabulü gibi temel konulara odaklanmıştır. Ayrıca, Sünnî ve Şiî metodolojileri arasındaki farklar ve Ehl-i Hadis ile Hanefî-Mâlikî metodolojileri karşılaştırılmıştır.
Ana Temalar:
- Beyan ve İçtihadın Epistemolojik Temelleri: Şâfiî, nasların sınırlılığı karşısında içtihadın kaçınılmaz bir faaliyet olduğunu vurgular. Hukukun tüm alanlarını kapsaması gerektiği fikri çerçevesinde içtihadın zorunluluğu ele alınmıştır.
- Sünnetin Vahiy Temelli Olması: Sünnetin vahiy kaynaklı olduğu görüşü tartışılmış, Peygamber’in nasların dışında doğrudan hüküm koyma yetkisi olup olmadığı değerlendirilmiştir.
- Ehl-i Sünnet ve Şiî İçtihat Anlayışları: Şiî içtihadının özel ilim sahibi imamlarla ilişkilendirildiği, buna karşılık Ehl-i Sünnet metodolojisinin içtihadı genel bir usul olarak ele aldığı anlatılmıştır.
- Hanefî, Mâlikî ve Şâfiî Farklılıkları: Hanefîlerin istihsan yöntemine dayalı yaklaşımı ile Şâfiî’nin kıyas temelli metodolojisi karşılaştırılmış ve Şâfiî’nin istihsana karşı getirdiği eleştiriler değerlendirilmiştir.
- Kıyas ve Hukuki Determinizm: Kıyasın, naslarda açıkça bulunmayan hükümleri türetmede en güvenilir yol olduğu vurgulanmış ve illetin belirlenmesinin hüküm koymada merkezi rol oynadığı açıklanmıştır.
Sonuç:
Bu seminer, İmam Şâfiî’nin hukuk metodolojisinde içtihat ve kıyasın nasıl bir yer tuttuğunu ve beyan teorisinin içtihadı nasıl meşrulaştırdığını ayrıntılı bir şekilde incelemektedir. Şâfiî’nin Ehl-i Hadis ve Ehl-i Rey arasında denge kurarak içtihada dair ortaya koyduğu ilkeler, İslam hukukunun epistemolojik yapısının anlaşılmasına önemli katkılar sunmaktadır.
This seminar explores the concept of bayān and the role of ijtihād in Islamic law as presented in Imam al-Shāfi‘ī’s al-Risāla. It focuses on key discussions such as the legitimacy of ijtihād, its necessity given the limitations of textual sources, and the acceptance of qiyās (analogical reasoning) as the fourth type of bayān. Additionally, the seminar compares Sunni and Shi‘i legal methodologies and contrasts the ahl al-ḥadīth with Ḥanafī and Mālikī approaches.
Main Themes:
- The Epistemological Foundations of Bayān and Ijtihād: Al-Shāfi‘ī emphasizes that given the limitations of textual sources (naṣṣ), ijtihād is an inevitable legal activity. The necessity of ijtihād in ensuring comprehensive legal coverage is discussed.
- The Prophetic Sunnah as Divine Revelation: The seminar examines the debate on whether the sunnah is entirely revelation-based or if the Prophet had independent legislative authority beyond the Qur’anic naṣṣ.
- Sunni and Shi‘i Approaches to Ijtihād: The Shi‘i understanding of ijtihād is linked to divinely guided Imams, whereas Sunni legal methodology considers ijtihād a broadly applicable principle accessible to qualified scholars.
- Differences Between Ḥanafī, Mālikī, and Shāfi‘ī Methodologies: The seminar contrasts the Ḥanafī reliance on istiḥsān (juristic preference) with al-Shāfi‘ī’s qiyās-based approach, evaluating his critiques of istiḥsān.
- Qiyās and Legal Determinism: Qiyās is presented as the most reliable method for deriving rulings when explicit textual evidence is unavailable, with a focus on the central role of identifying ‘illa (effective cause) in the process of legal deduction.
Conclusion:
This seminar provides a detailed examination of the role of ijtihād and qiyās in al-Shāfi‘ī’s legal methodology and how bayān theory legitimizes independent reasoning in Islamic law. By balancing between the ahl al-ḥadīth and ahl al-ra’y, al-Shāfi‘ī establishes foundational principles that contribute significantly to the epistemological structure of Islamic jurisprudence.