EKREM DEMİRLİ: KEŞFÜ’L-MAHCÛB OKUMALARI 20. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminerde, Hücvîrî’nin Keşfü’l-Mahcûb adlı eserinden hareketle ahlak, nefs mücadelesi (mücahade) ve metafizik ilkeler arasındaki ilişki ele alınmıştır. Tartışmalar, tasavvufun bir ahlak disiplini olup olmadığı, zühd uygulamalarının metodolojik etkileri ve determinizm ile ilahi lütuf arasındaki gerilime odaklanmıştır.

Tartışılan Ana Temalar:

  1. Tasavvuf ve Ahlak Karşılaştırması:
    • Seminerde, tasavvufun ahlakla eşitlenmemesi gerektiği savunulmuştur. Ahlak, klasik felsefenin bir parçası olarak (ulum al-falsafiyya), doğa ve akla dayalı sistematik bir disiplin olup, bireyin moral gelişimini yöntemsel olarak ele alır.
    • Tasavvuf ise ahlakın determinizm anlayışını eleştirir ve ahlaki sonuçların yalnızca insan çabasıyla değil, ilahi lütufla mümkün olduğunu savunur.
  2. Mücahade’nin Rolü:
    • Oruç, uzlet ve tefekkür gibi zühd pratikleri, determinizmden kaçış yolları olarak tartışılmıştır. Örneğin, oruç, yiyeceğin tek yaşam kaynağı olduğu fikrini sorgulatarak insanı Allah’a yönlendirir.
    • Bazı Sufiler, özellikle Sahl bin Abdullah, mücahadeyi ruhani aydınlanma (müşahede) için gerekli bir neden olarak görürken, diğerleri bunun yalnızca kolaylaştırıcı bir araç olduğunu ve ilahi lütfun belirleyici olduğunu savunur.
  3. Determinist Ahlakın Eleştirisi:
    • İnsan eylemleri ve manevi başarılar arasında doğrudan bir bağ kuran determinist anlayış eleştirilmiştir. Seminerde, ilahi bilgi ve Allah’a yakınlık gibi sonuçların insani çabalardan ziyade lütufla kazanıldığı vurgulanmıştır.
  4. Tasavvuf ve Sahabe:
    • Tasavvufun erken dönem Sufi idealleri ile sahabenin yaşam tarzları arasındaki kopukluk ele alınmıştır. Tasavvufun, sahabeleri zühd idealleriyle uyumlu hale getirmek için mitolojik bir anlatı geliştirdiği öne sürülmüştür.
  5. Determinizm ve Hür İrade Arasındaki Gerilim:
    • Seminerde çaba (mücahade) ve ilahi takdir arasındaki denge tartışılmıştır. Çaba gerekli olsa da, ilahi müdahale olmadan yetersizdir. Bu gerilim, Ehl-i Sünnet ve Mutezile geleneğindeki teolojik tartışmaları yansıtmaktadır.

Sonuç:

Seminer, tasavvufun ahlaki determinizmi aşarak ilahi lütfu öncelikli kıldığını ortaya koymuştur. Tartışmalar, çaba ve sonuç arasındaki basit ilişkileri sorgulamakta ve İslam geleneğindeki ruhani pratiklerin yeniden değerlendirilmesini önermektedir.

 

This seminar delves into Hujwiri’s Kashf al-Mahjub and explores the relationship between ethics, the struggle of the self (mujahada), and metaphysical principles. Discussions focus on whether Sufism is a branch of ethics, the methodological implications of ascetic practices, and the tension between determinism and divine grace.

Core Themes Discussed:

  1. Sufism vs. Ethics:
    • The seminar argues that Sufism should not be equated with ethics. Ethics, as part of classical philosophy (ulum al-falsafiyya), is a discipline grounded in the study of nature and reason, offering systematic methods for moral improvement.
    • In contrast, Sufism critiques deterministic views in ethics, asserting that moral outcomes are not solely the product of human effort but rely on divine grace.
  2. Role of Mujahada (Spiritual Struggle):
    • Ascetic practices like fasting, seclusion, and meditation are discussed as means of breaking deterministic causality. For instance, fasting challenges the assumption that eating is the only source of sustenance, redirecting dependence toward God.
    • While some Sufis, like Sahl ibn Abdullah, consider mujahada a necessary cause for spiritual enlightenment (mushahada), others view it as a mere facilitative means, emphasizing divine grace as the ultimate determinant.
  3. Critique of Deterministic Ethics:
    • The seminar critiques the deterministic approach that links actions and spiritual achievements directly. Instead, it highlights that outcomes like divine knowledge and proximity to God are gifts of grace rather than results of human effort.
  4. Sufism and the Sahaba (Companions of the Prophet):
    • A key focus is the disconnection between early Sufi ideals and the lifestyles of the Prophet’s companions. It is argued that Sufism often mythologizes the companions to align with ascetic ideals, deviating from their historically grounded practices.
  5. The Tension Between Determinism and Free Will:
    • A central paradox discussed is the balance between effort (mujahada) and divine decree. While effort is necessary, it is ultimately insufficient without God’s intervention. This tension parallels theological debates within Sunni and Mu’tazili traditions.

Conclusion:

The seminar concludes that Sufism, while sharing superficial similarities with ethics, transcends its deterministic framework by emphasizing divine grace. The discussions challenge simplistic associations between effort and outcome, urging a reevaluation of spiritual practices within Islamic traditions.