EKREM DEMİRLİ: KİTÂBU’T-TEVHÎD OKUMALARI 15. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, İmam Mâtürîdî’nin düşünceleri çerçevesinde kaza ve kader kavramlarını ele almakta, insanın özgürlüğü, sorumluluğu ve kaderi arasındaki ilişkiyi tartışmaktadır. Önceki derslerde nübüvvet konusunun tamamlanmasının ardından, seminerde ilahî irade, insan fiilleri ve tevhid inancının insanın kader algısıyla nasıl şekillendiği üzerine odaklanılmıştır. Klasik İslam düşüncesinde kader tartışmaları, teolojik yaklaşımlar ve tarihsel perspektiften incelenmiştir.

Ana Temalar:

1. Kader, İnsan Fiilleri ve Tevhid Bağlantısı: İslam düşüncesinde Tanrı’nın bilgisi ve insanın özgürlüğü arasındaki ilişki tartışılmış, tevhid inancının kader algısını nasıl belirlediği ele alınmıştır.
2. Klasik Düşüncede Özgürlük ve Modern Dünyayla Farklılığı: Klasik dünyada özgürlük tartışmaları, Tanrı’ya karşı özgürlük bağlamında ele alınırken, modern dünyada devlet, toplum ve birey ilişkileri çerçevesinde değerlendirilmiştir.
3. Kader ve Ontolojik Sorgulamalar: “İnsan neden yaratıldı?”, “Hayatın amacı nedir?” gibi temel ontolojik sorular çerçevesinde kader meselesi incelenmiş, klasik düşüncenin bu sorulara getirdiği cevaplar değerlendirilmiştir.
4. Tanrı’nın İradesi ve İnsan Özgürlüğü: İmam Mâtürîdî’nin Tanrı’nın fiilleri ile insan iradesi arasındaki dengeyi nasıl kurduğu, Cebriye ve Mutezile gibi mezheplerin kader anlayışlarıyla karşılaştırılmıştır.
5. Bilgi ve Kader İlişkisi: İnsan neyi bilebilir, neyi yapabilir? Epistemolojik sınırların kader kavramı ile nasıl ilişkili olduğu ve İslam düşüncesinde bilgi ve iradenin özgürlük bağlamında nasıl ele alındığı tartışılmıştır.
6. Hikmet ve Sebepsizlik Problemi: Tanrı’nın fiillerinin hikmetli olup olmadığı konusu ele alınmış, “Tanrı niçin yaratır?” sorusuna verilen farklı cevaplar değerlendirilmiştir.
7. İslam Düşüncesinde Kader ve Modern Dünyadaki Nihilizm: Klasik dünyada kader anlayışının bir anlam problemi oluşturmadığı, ancak modern dünyada genişleyen evren algısı ve bireyin küçülen rolü ile nihilizmin yükselişi arasındaki bağlantı tartışılmıştır.

Sonuç:
Bu seminer, İslam düşüncesinde kader kavramının teolojik ve felsefi temellerini irdeleyerek, insan özgürlüğü ile Tanrı’nın iradesi arasındaki ilişkiyi sorgulamaktadır. Kader meselesinin tarih boyunca nasıl ele alındığı, mezheplerin farklı yaklaşımları ve modern özgürlük anlayışıyla olan farkları analiz edilmiştir. Nihayetinde, insanın kimliği ve anlam arayışı bağlamında kader kavramının günümüz dünyasında nasıl yeniden yorumlanabileceği üzerine değerlendirmeler yapılmıştır.

This seminar explores the concepts of qadar (predestination) and qaḍā (divine decree) within the framework of Imām al-Māturīdī’s theological thought. It discusses the relationship between divine will, human actions, and responsibility, analyzing how the doctrine of tawḥīd (divine oneness) shapes the perception of destiny in Islamic thought. Following previous discussions on nubuwwa (prophethood), this session focuses on classical debates surrounding qadar, theological perspectives, and historical interpretations.

Main Themes:

1. The Connection Between Predestination, Human Actions, and Tawḥīd: The seminar examines how the belief in God’s omniscience relates to human free will, shaping Islamic perspectives on destiny.
2. Freedom in Classical Thought vs. the Modern World: Classical discussions on freedom were framed in relation to God, whereas modern debates emphasize state, society, and individual autonomy.
3. Ontological Reflections on Destiny: Fundamental existential questions such as “Why was man created?” and “What is the purpose of life?” are explored in relation to qadar, evaluating how classical thought addressed these inquiries.
4. God’s Will and Human Free Will: The seminar discusses how Imām al-Māturīdī balances divine actions with human agency, comparing his views to those of the Jabriyya (determinists) and Mu‘tazila (free-will advocates).
5. The Relationship Between Knowledge and Predestination: What can humans know? What can they do? The seminar analyzes how epistemological boundaries relate to destiny and how knowledge and free will are interconnected in Islamic theology.
6. The Problem of Wisdom and Causelessness: The discussion addresses whether God’s actions are purposeful, evaluating different responses to the question, “Why does God create?”
7. Predestination in Islamic Thought and Nihilism in the Modern World: Unlike in classical thought, where qadar did not pose an existential problem, the modern expansion of the universe and the diminishing role of the individual have contributed to the rise of nihilism. The seminar explores this contrast.

Conclusion:
This seminar critically examines the theological and philosophical foundations of predestination in Islamic thought, questioning the balance between divine will and human agency. It analyzes the historical development of the concept, sectarian differences, and the contrast between classical and modern understandings of freedom. Finally, it reflects on how the idea of qadar can be reinterpreted in a contemporary context, particularly in relation to human identity and the search for meaning.