EKREM DEMİRLİ: KİTÂBU’T-TEVHÎD OKUMALARI 18. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminer, insan fiilleri, özgürlük ve kader arasındaki ilişkiyi tartışarak klasik İslam düşüncesindeki farklı ekollerin görüşlerini ele almaktadır. İmam Mâtürîdî’nin düşüncelerine odaklanarak, insanın ne yapabileceği ve neyi bilebileceği soruları üzerinden kader ve özgür irade kavramlarının nasıl şekillendiği incelenmektedir. Aynı zamanda, Sünni kelâm geleneğinin bu sorulara getirdiği çözümler ile Cebriyye ve Mutezile gibi farklı ekollerin yaklaşımları karşılaştırılmaktadır.

Ana Temalar:

1. İnsan Fiilleri ve Kader: İnsan fiillerinin kaderle olan ilişkisi ele alınarak, fiillerin Allah’a mı yoksa insana mı ait olduğu sorusu tartışılmaktadır.
2. İrade ve Bilgi İlişkisi: İnsan neyi yapabilir ve neyi bilebilir? Özgürlük iddiasının bilgi ile bağlantısı sorgulanmakta ve özgürlük varsa insanın kendisini kurtaracak bilgiye ulaşabileceği, aksi takdirde bu bilginin ancak Allah tarafından verilebileceği üzerinde durulmaktadır.
3. Kelâmda İrade Tartışmaları: Cebriyye’nin insanın özgürlüğünü reddeden görüşleri ile Mutezile’nin insanın tam özgürlüğünü savunan görüşleri karşılaştırılmakta ve Ehl-i Sünnet’in bu ikisi arasında nasıl bir denge kurduğu incelenmektedir.
4. Allah’ın İzni ve Takdiri Kavramları: İnsan fiillerinin Allah’ın izniyle gerçekleşip gerçekleşmediği, Allah’ın izin vermesinin insanın özgürlüğü üzerindeki etkisi tartışılmaktadır.
5. İnsan Fiilleri Üzerine Mezheplerin Görüşleri: İslam tarihindeki farklı mezheplerin insan fiilleri konusundaki görüşleri ele alınarak, Sünni kelâmın bu konudaki orta yol yaklaşımı değerlendirilmektedir.
6. Dilin ve Kavramların Etkisi: İnsan fiillerinin dilsel çerçevede nasıl ifade edildiği, kelimelerin anlamlarının teolojik yorumlar üzerindeki etkisi tartışılmaktadır. Örneğin, “insanın fiili” ifadesinin mecazi mi yoksa gerçek bir anlam mı taşıdığı ele alınmaktadır.
7. Fiillerin Nispeti Meselesi: Allah’ın yaratıcı olmasıyla insanın eylemlerinin nasıl ilişkilendirildiği tartışılmakta, fiillerin yaratılış bakımından Allah’a, kazanım (iktisap) bakımından insana ait olduğu görüşü incelenmektedir.

Sonuç:
Bu seminer, insanın özgürlüğü ve kader ilişkisini tartışarak İmam Mâtürîdî’nin görüşleri çerçevesinde kelâm geleneğinin konuya nasıl yaklaştığını analiz etmektedir. İnsan fiilleri konusunda Ehl-i Sünnet’in belirlediği çerçevenin, hem Cebriyye’nin aşırı determinizminden hem de Mutezile’nin tam özgürlükçü yaklaşımından nasıl farklı olduğu ortaya konulmaktadır. Nihayetinde, kelâm geleneğinin bu meseleyi Tanrı’nın kudreti ve iradesi bağlamında ele alarak özgürlük kavramını pragmatik bir çerçevede yorumladığı vurgulanmaktadır.

This seminar examines the relationship between human actions, free will, and destiny, analyzing different perspectives within classical Islamic thought. Focusing on Imām al-Māturīdī’s views, it explores the questions of what humans can do and what they can know, shaping the discussion on qadar (divine decree) and free will. The seminar also compares the approaches of Sunni kalām with those of other theological schools such as the Jabriyya (determinists) and the Mu‘tazila (free-will advocates).

Main Themes:

1. Human Actions and Destiny: The discussion revolves around whether human actions belong to God or to individuals, exploring the theological implications of each perspective.
2. The Relationship Between Free Will and Knowledge: If humans possess free will, can they attain the knowledge necessary for salvation? The seminar discusses whether such knowledge is naturally accessible or solely granted by God.
3. Debates on Free Will in Kalām: A comparison is made between the Jabriyya—who deny human free will—and the Mu‘tazila, who assert complete human autonomy. The Sunni theological position is presented as a balanced approach between these extremes.
4. The Concept of Divine Permission and Decree: The seminar analyzes whether human actions occur only with God’s permission and how divine consent affects human agency.
5. Theological Schools and Their Views on Human Actions: A historical overview of different Islamic sects’ perspectives on human agency is provided, assessing how Sunni kalām formulated a middle-ground approach.
6. The Role of Language and Terminology: The way human actions are expressed linguistically affects theological interpretation. The seminar questions whether terms like “human action” should be understood literally or metaphorically.
7. The Attribution of Actions (Kasb and Creation): The discussion explores how God’s role as the Creator aligns with human agency. Sunni theology maintains that actions are created by God but attributed (kasb) to humans in terms of moral responsibility.

Conclusion:
This seminar critically examines the theological discourse on free will and destiny, highlighting Imām al-Māturīdī’s contributions to the debate. It demonstrates how Sunni kalām differentiates itself from the deterministic approach of the Jabriyya and the extreme free-will stance of the Mu‘tazila. Ultimately, the discussion emphasizes how kalām reconciles divine power and human agency, offering a pragmatic framework for understanding free will within Islamic thought.