EKREM DEMİRLİ,KUŞEYRİ OKUMALARI 13. SEMİNER ÖZETİ

Seminerin Amacı ve İçeriği

Bu seminerde, Kuşeyrî Risalesi’nin tabakat (biyografik) bölümünün son isimleri üzerinden tasavvufun temel meseleleri, ibadet-hâl ilişkisi, şeriat ve marifet bağlamları ile fıkıh ve tasavvuf arasındaki gerilim ele alınmaktadır. Özellikle İbn Nüceyd, Buğşencî, İbn Hafîf gibi sûfilerin sözlerinden hareketle dönemin tasavvufî dilinin kavramsal inşası ve şerh biçimleri tartışılmıştır.

Ana Temalar ve Başlıklar

  1. Altın Nesil ve Dinî İlimlerin Teşekkülü

Ekrem Demirli, 150–320 yılları arasını İslam ilimlerinin altın çağı olarak tanımlar. Bu dönemde imamlar nesli hem tasavvufun hem de diğer ilimlerin istikametini belirlemiştir. Kuşeyrî’nin tabakat yaklaşımı da bu çerçeveden okunur.

  1. Marifetin Kaynağı ve İbadetle İlişkisi

İbn Nüceyd’in “bir hâl ilmin neticesi değilse sahibine zararı olur” sözü, marifetin fıkıh ya da teori ile değil, doğrudan amelin ve ibadetin neticesi olarak belirdiğini gösterir. Ancak bu netice zorunlu bir nedensellik içermez.

  1. Fıkıh ve Tasavvuf Eleştirisi

Tasavvuf tarihinde “fıkıhsız tasavvuf olmaz” cümlesi, hem fıkhın tasavvufu denetleme çabasını hem de tasavvufun fıkhı eleştirdiği alanları içerir. Gazâlî’nin vurguladığı gibi esas yozlaşma fıkıh tarafında görülür.

  1. Ruhsat ve Te’vilin Eleştirisi

İbn Hafîf’in sözleriyle ruhsatlara meyletmek ve bunları te’villerle meşrulaştırmak, mürit için büyük zarardır. Bu yaklaşım, tasavvuftaki azimet yolunun zayıflamasına karşı bir uyarıdır.

  1. Yakınlık (Kurb) ve Tevfik İlişkisi

Allah’a yakınlık iki yönlüdür: Kulun muvafakati ve Allah’ın tevfiki. Bu yaklaşım, tasavvufun kudret ve irade ilişkisini nasıl yorumladığını ve amel-tevfik dengesini nasıl kurduğunu gösterir.

  1. İbnü’l-Arabî’nin Zaman Telakkisi

Tasavvuf tarihinde geçmişin yüceltilmesi, şimdiki zamanın küçümsenmesi gibi nostaljik bir eğilim baskındır. İbnü’l-Arabî, bu geleneği kırarak içinde bulunulan çağın da kemal çağı olabileceğini, marifetin sadece geçmişe özgü olmadığını savunur.

Sonuç

Bu seminer, tabakat anlatıları üzerinden sûfî düşüncenin kavramsal derinliğini ve fıkıh-tasavvuf ilişkilerindeki tarihsel gerilimleri ortaya koymaktadır. Özellikle marifet, kurb, tevfik gibi kavramlar üzerinden ahlâkî ve metafizik bir tasavvuf yorumu geliştirilmektedir. Bir sonraki seminerde, bu kavramsal çerçevenin tasavvufun kurumsallaşma sürecine etkileri tartışılabilir.

 

Purpose and Content of the Seminar

This seminar concludes the Ṭabaqāt (biographical) section of Qushayrī’s Risāla, focusing on the foundational issues of Sufism such as the relation between worship and spiritual states, the tension between jurisprudence and Sufism, and the epistemology of maʿrifa (gnosis). Through the sayings of early Sufis like Ibn Nujayd, Bushanjī, and Ibn Ḥafīf, the seminar examines the conceptual development of Sufi language and interpretive practices.

Main Themes and Topics

  1. The Golden Generation and Formation of Religious Sciences

Demirli identifies the period between 150–320 AH as the “golden age” of Islamic sciences. The figures of this era, often regarded as “imams,” shaped the trajectory of both Sufism and mainstream scholarship. Qushayrī’s biographical method reflects this legacy.

  1. Source of Gnosis and Its Link to Worship

Ibn Nujayd’s statement—“a spiritual state not born from knowledge is harmful”—implies that maʿrifa does not stem from theoretical knowledge but from consistent practice and worship. Still, the link is not causal but indicative.

  1. Critique Between Jurisprudence and Sufism

The phrase “there is no Sufism without jurisprudence” reflects both the juristic effort to regulate Sufism and Sufism’s critique of shallow legalism. Like al-Ghazālī, Demirli suggests that corruption lies more on the legal side than the mystical.

  1. Condemnation of Legal Evasion and Over-Interpretation

Citing Ibn Ḥafīf, the seminar criticizes the misuse of rukṣa (concessions) and excessive legal interpretation, which undermine the discipline of the path. This reflects a defense of strict observance (ʿazīma) against laxity.

  1. Divine Nearness and Enabling Grace (Tawfīq)

The seminar explores qurb (nearness to God) as a twofold relation: human striving and divine facilitation. This duality highlights Sufi views on will, agency, and the spiritual mechanics of proximity.

  1. Ibn al-ʿArabī’s View on Time and Spiritual Maturity

Sufism often idealizes the past and marginalizes the present. Ibn al-ʿArabī breaks with this tendency, arguing that every age—including the present—can be a time of spiritual completion and realization.

Conclusion

This seminar reflects on the conceptual richness of Sufi biographical traditions and their engagement with jurisprudential discourse. Through themes like maʿrifa, qurb, and tawfīq, Demirli reconstructs an ethical-metaphysical model of Sufism. Future seminars may explore how these ideas influenced the institutional formation of the Sufi path.