EKREM DEMİRLİ,KUŞEYRİ OKUMALARI 7. SEMİNER ÖZETİ

Seminerin Amacı ve İçeriği

Bu seminer, Bayezid-i Bistâmî merkezli bir okumayla erken dönem sûfî düşüncesini çözümlemeyi amaçlamaktadır. Kuşeyrî’nin aktardığı menkıbeler ve kavramsal çerçeveler üzerinden şatahat, züht, istihzâr, istinâ, kadın-mistik ilişki gibi temel meseleler sorgulanmakta; Bayezid örneği üzerinden erken sûfîliğin kurucu problemleri tartışılmaktadır. Seminer, sûfîliğin dinî bilimlerle ve toplumla kurduğu gerilimli ilişkiler bağlamında metin çözümlemesine odaklanır.

Ana Temalar ve Başlıklar

1. Şatahat Kavramı ve Sünnî Tasavvufun Elek Modeli

Şatahat, sûfî sözlerin Sünnî çerçeveye uymaması hâlinde oluşan taşkınlık olarak tanımlanır. Bayezid-i Bistâmî’nin bu tür sözleri, onu tasavvufun merkezine koyarken, bir yandan da “içeriye alınamayan ama dışarı da atılamayan” bir figür haline getirir. Bu, Sünnî tasavvufun sınır kurucu işlevini açıklar.

2. Bayezid’in Zühtü ve Marifeti

Bayezid’in zühtü, “aç karın ve çıplak beden” şeklinde özetlenir. Ancak bu sözün doğrudan Bayezid’e ait olup olmadığı, metin aktarımındaki müdahalelerle sorgulanır. Züht anlayışı, ahirete ve hatta Allah dışındaki her şeye karşı züht şeklinde üç aşamalı olarak tanımlanır.

3. İstihzâr-ı Kur’ân: Ezberin Ötesinde Bir Anlayış

Bayezid’in “Kur’ân’ı ezberlediği” sözü, zahirî ezber değil, içselleştirme (istihzâr) olarak yorumlanır. Kur’ân’ın nazil olup insanın içinden çıkması, tasavvufun klasik okuma biçimlerine karşı geliştirdiği mistik-tecrübi yaklaşımı ifade eder.

4. Kadın Meselesi ve Cinsellik

Erken dönem züht anlayışı kadın ve hazza karşı mesafeli durur. Bayezid’in kadın ve yemek arzusu karşısındaki duaları üzerinden bu sorun tartışılır. İbnü’l-Arabî ile birlikte tasavvufun bu anlayışı nasıl dönüştürdüğü karşılaştırmalı biçimde ele alınır.

5. Yorum, Nakil ve Metin Eleştirisi

Seminer, sûfî menkıbelerin aktarıcıları üzerindeki etkisini sorgular. Bayezid’in söylemleri çoğu kez oğlunun ya da Kuşeyrî’nin niyetiyle biçimlenmiştir. Bu durum, tasavvuf tarihinde yorumcunun etkisini ve anakronizmin tehlikesini gündeme getirir.

 

 

 

 

Sonuç

Bayezid-i Bistâmî ekseninde şekillenen bu seminer, erken tasavvufun doğrudan metinle değil, yorumla kurulan bir gelenek olduğunu vurgular. Şatahat, züht, kadın, Kur’ân ilişkisi gibi temel konular üzerinden tasavvufun kendine özgü bilgi biçimini ve sınırlarını sorgular. Bu yaklaşım, klasik metinlerin sadece aktarılmasını değil, onların yorum düzeyinde yeniden inşasını da hedefler.

 

Purpose and Content of the Seminar

This seminar focuses on early Sufi thought through the figure of Bāyazīd al-Bisṭāmī. Drawing on Qushayrī’s narratives and conceptual framing, it explores key issues such as ecstatic utterances (shaṭaḥāt), asceticism (zuhd), Qur’anic presence (istiḥḍār), spiritual self-sufficiency (istināʾ), and the role of gender and sexuality in early mysticism. It critically examines the tensions between Sufism and both Islamic sciences and the broader religious community.

Main Themes and Topics

1. Shaṭaḥāt and the Filtering Function of Sunnī Sufism

Shaṭaḥāt are defined as overflowing statements that deviate from Sunnī discourse norms. Bāyazīd’s sayings place him at the heart of Sufism while simultaneously making him a borderline figure—neither fully accepted nor rejected. This reflects Sunnī Sufism’s role in defining the boundaries of acceptable spiritual discourse.

2. Bāyazīd’s Asceticism and Gnosis

His asceticism is summarized in the phrase “empty stomach and bare body.” Yet this expression’s authenticity is questioned due to possible narrative interventions. Asceticism is classified into three degrees: detachment from worldly goods, from the Hereafter, and ultimately from anything other than God.

3. Istiḥḍār al-Qurʾān: Beyond Memorization

Bāyazīd’s claim of “memorizing the Qur’an” is reinterpreted as deep internalization (istiḥḍār), not mere rote memory. This mystical relationship entails the Qur’an descending and re-emerging from within, contrasting sharply with traditional methods of textual engagement.

4. Gender and Sexuality in Early Sufism

Early asceticism maintained a cautious distance from women and physical desire. Bāyazīd’s prayers concerning lust and food reflect this tension. The seminar contrasts this stance with Ibn ʿArabī’s transformative view on love and gender in later Sufism.

5. Transmission, Interpretation, and Textual Criticism

The seminar interrogates the layers of narration shaping Bāyazīd’s legacy, especially via his son or Qushayrī. These interventions underscore the formative role of interpreters and the dangers of anachronism in Sufi historiography.

Conclusion

Through Bāyazīd al-Bisṭāmī’s example, the seminar emphasizes that Sufism is a tradition built more through interpretation than direct transmission. By addressing issues such as shaṭaḥāt, ascetic practice, gender, and Qur’anic consciousness, it highlights the epistemic uniqueness and contested boundaries of classical Sufism. The analysis aims not merely to transmit the texts, but to reconstruct their meanings through critical commentary.