FERRUH ÖZPİLAVCI, MANTIK OKUMALARI: KÂTİBÎ, EŞ-ŞEMSİYYE 26. SEMİNER ÖZETİ
Bu seminerde klasik mantık okumalarına devam edilerek önermeler ve onların birbirleriyle ilişkileri ele alınmıştır. Tekâbülül kazaya kavramı üzerinden önermeler arasındaki doğruluk ilişkileri incelenmiş, ardından telâzumul kazaya (önermelerin birbirini gerektirmesi) konusu tartışılmıştır. Özellikle düz döndürme ve ters döndürme yöntemleri üzerinde durulmuş, bir önermenin mahmul ve mevzularının nasıl yer değiştirebileceği açıklanmıştır.
Ana Temalar
- Önermelerin Doğruluk İlişkileri
Önermeler arasındaki ilişkiler tenakuz, tezat, üst tezat, alt tezat, tedâhül ve altıklık kavramları çerçevesinde değerlendirilmiştir. Tümel olumlu, tümel olumsuz, tikel olumlu ve tikel olumsuz önermeler arasındaki ilişkiler açıklanarak, önermelerin birbirini nasıl gerektirdiği üzerinde durulmuştur. - Telâzumul Kazaya: Önermelerin Birbirini Gerektirmesi
Doğru bir önermeden başka bir doğru önermenin çıkarılması süreci incelenmiştir. Mevzu ve mahmul değişmemek kaydıyla, önermenin içinde zımnen var olan başka doğruların nasıl ortaya çıkarılabileceği açıklanmıştır. Eğer bir önerme doğru ise, onun içeriğinde gizli olan başka doğrular da mevcuttur anlayışı temel alınmıştır. - Düz Döndürme Yöntemi (Aks Konusu)
Düz döndürme (Aksi Müstesvî), bir önermenin niteliğine dokunmadan, mevzu ve mahmulünün yer değiştirmesiyle yeni bir doğru önerme elde edilmesini sağlar.- Tümel olumlu bir önerme (Her insan canlıdır), tikel olumlu hale dönüştürülerek (Bazı canlılar insandır) doğruluğunu korur.
- Tümel olumsuz bir önerme (Hiçbir insan taş değildir), yine tümel olumsuz olarak (Hiçbir taş insan değildir) döndürülebilir.
- Tikel olumsuz önermelerin ise genellikle düz döndürmesi bulunmamaktadır.
- Ters Döndürme Yöntemi (Aksi Nâkız)
Ters döndürmede ise mevzu ve mahmul yer değiştirirken, aynı zamanda mahmulün zıttı alınır.- Örneğin, “Her insan canlıdır” önermesi ters döndürüldüğünde “Her canlı olmayan, insan olmayandır” şeklinde ifade edilir.
- Tümel olumsuz önermeler ters döndürüldüğünde, tikel olumsuz hale gelmektedir.
- Tikel olumlu önermelerin ters döndürmesi genellikle mümkün değildir, ancak bazı örneklerde uygulanabilir.
- Önermelerin Mantıksal Döndürülmesi Üzerine Eleştiriler ve Tartışmalar
İbn Sînâ geleneğinin önermeleri döndürme kuralları ile işlediği, ancak müteahhir dönemde özellikle Şemsiyye gibi eserlerde bazı değişiklikler önerildiği belirtilmiştir. Ters döndürme kurallarının tümel olumsuz önermeler için bazı durumlarda problem oluşturduğu ve bu yüzden alternatif bir yöntem teklif edildiği ifade edilmiştir.
Sonuç
Bu seminerde önermeler arasındaki doğruluk ilişkileri, önermelerin birbirini gerektirmesi (telâzumul kazaya) ve döndürme yöntemleri ele alınmıştır. Düz döndürme ve ters döndürme yöntemleri detaylandırılarak, önermelerin mantıksal dönüşümleri açıklanmıştır. Ayrıca, klasik mantık kurallarının müteahhir dönemde nasıl değişikliklere uğradığı tartışılmıştır. Bir sonraki seminerde akıl yürütme (istidlâl) konusuna geçileceği belirtilmiştir.
This seminar continues the study of classical logic, focusing on propositions and their interrelations. Through the concept of correspondence of propositions (takābul al-qaḍāyā), the relationships between truth values of different propositions are analyzed. The discussion then shifts to entailment of propositions (talāzum al-qaḍāyā), particularly addressing direct conversion and obversion and how the subject and predicate of a proposition can be interchanged.
Main Themes
- Truth Relations Between Propositions
The relationships among propositions are examined through contradiction (tanāquḍ), contrariety (taḍādd), sub-contrariety, subalternation, and inclusion. The logical interconnections between universal affirmative, universal negative, particular affirmative, and particular negative propositions are discussed, emphasizing how one proposition necessitates another. - Talāzum al-Qaḍāyā: The Entailment of Propositions
The seminar explores how one true proposition implies another true proposition. While keeping the subject and predicate unchanged, hidden truths within a proposition are revealed. This principle is based on the idea that if a proposition is true, it inherently contains other truths. - Direct Conversion (Aks Mustawī)
Direct conversion (Aks Mustawī) allows the transformation of a proposition by interchanging its subject and predicate without altering its truth value.- A universal affirmative proposition (“All humans are living beings”) can be converted into a particular affirmative (“Some living beings are humans”) while preserving its truth.
- A universal negative proposition (“No human is a stone”) can be directly converted to (“No stone is a human”).
- Particular negative propositions generally do not have a valid direct conversion.
- Obversion (Aks Nāqiḍ)
In obversion, the subject and predicate are interchanged, and the predicate is replaced with its negation.- For example, the proposition “All humans are living beings” converts to “All non-living beings are non-humans.”
- Universal negative propositions, when obverted, typically become particular negative statements.
- Obversion of particular affirmative propositions is generally invalid, though applicable in certain cases.
- Criticism and Discussions on Logical Conversions
The Ibn Sīnā tradition applied conversion rules rigidly, but later scholars, particularly in al-Shamsiyya, proposed modifications. The seminar highlights issues with obversion rules in the case of universal negative propositions, leading to alternative logical methods being suggested.
Conclusion
This seminar covers the logical relationships between propositions, entailment (talāzum al-qaḍāyā), and conversion methods. The principles of direct conversion and obversion are analyzed in detail, explaining how logical transformations of propositions operate. Additionally, the evolution of classical logic in later periods is discussed. The next seminar will transition into syllogistic reasoning (istidlāl).