M. TAHA BOYALIK, TEFSİR OKUMALARI: ZEMAHŞERÎ, EL KEŞŞÂF 4. SEMİNER ÖZETİ

Bu seminerde önceki oturumlarda tamamlanan el-Keşşâf’ın mukaddimesinin ardından, metnin kendisine geçiş yapılmakta ve Fatiha Suresi’nin Zemahşerî tarafından nasıl ele alındığı incelenmektedir. Seminerin temel amacı, Zemahşerî’nin tefsir yöntemlerini anlamak ve metindeki dilsel, kelami ve fıkhi yaklaşımlarını ortaya koymaktır. Bu çerçevede, surelerin Mekki veya Medeni oluşu, nazım teorisi, kelamî yorumlar ve rivayetlere dayalı tefsir anlayışının ele alınışı detaylandırılmaktadır.

Ana Temalar:

  1. Tefsirde Yöntem ve Çoklu Disiplin Kullanımı: Zemahşerî’nin tefsiri, yalnızca dil bilgisi veya kelamî yorumlarla değil, tarih, rivayet, belagat ve Kur’an ilimleriyle birlikte ele alınmaktadır.
  2. Mekki ve Medeni Sure Ayrımı: Fatiha Suresi’nin Mekki veya Medeni oluşu tartışılırken, geleneksel tefsirlerde bu tür tasniflerin nasıl yapıldığı ve Zemahşerî’nin bu konuda nasıl bir yöntem izlediği incelenmektedir.
  3. Tefsir Yöntemleri ve Eleştiriler: Geleneksel tefsir anlayışında yöntemlerin yeknesak olmadığı, farklı müfessirlerin farklı yöntemlerle açıklamalar yaptığı vurgulanmaktadır. İbn Teymiye gibi isimlerin Kur’an’ın Kur’an’la tefsiri veya rivayet yöntemleri konusunda yaptığı tasniflerin, Zemahşerî tarafından nasıl ele alındığı değerlendirilmiştir.
  4. Beş Temel Tefsir Unsuru: Zemahşerî’nin tefsirinde sözlük bilgisi, dil bilgisi, rivayetler, tarihi malzeme ve belagat unsurlarının nasıl kullanıldığı tartışılmaktadır.
  5. Fatiha Suresi’nin İçeriği ve Önemi: Fatiha’nın içerdiği temel kavramlar (ulûhiyet, ubûdiyet ve rubûbiyet) ile Kur’an’ın temel mesajlarını özetleyen bir sure olduğu belirtilmektedir.
  6. Besmelenin Tefsiri ve İhtilaflar: Besmelenin Fatiha Suresi’nden bir ayet olup olmadığı konusundaki görüşler, Malikî, Hanefî ve Şafiî mezhepleri açısından değerlendirilmiştir. Aynı zamanda, Zemahşerî’nin besmelenin anlam yapısına dair yaptığı derin dilbilimsel analizler ele alınmaktadır.
  7. Nazım Teorisi ve Belagat Kullanımı: Zemahşerî’nin, Kur’an’ın nazım yapısına dayalı tefsir yönteminin nasıl bir dil bilimsel çerçeve sunduğu açıklanmıştır. Bu yöntem, Kur’an’ın mucizeliğini (i‘câz) belagat ve anlam örgüsü üzerinden temellendirmektedir.

Sonuç:
Bu seminer, Zemahşerî’nin tefsir yöntemlerini anlamak için Fatiha Suresi’nin tefsirine giriş yaparak dilbilim, kelam ve rivayetlerin bir arada nasıl kullanıldığını göstermektedir. Besmelenin tefsiri bağlamında, tefsirin diğer İslami ilimlerle olan ilişkisi ve farklı görüşler arasındaki ayrımlar detaylandırılmıştır. Zemahşerî’nin metodu, kelamî ve dilbilimsel unsurların dengeli bir şekilde kullanıldığı, ancak rivayet ağırlıklı geleneksel tefsir anlayışından farklı bir sistem sunduğunu ortaya koymaktadır.

Following the completion of al-Kashshāf’s introduction (muqaddima) in previous sessions, this seminar transitions into the main text, analyzing al-Zamakhsharī’s exegesis of Sūrat al-Fātiḥa. The primary aim is to understand al-Zamakhsharī’s tafsir methodology and to examine his linguistic, theological, and juridical approaches. The discussion covers the classification of surahs as Makkan or Medinan, the application of naẓm theory, theological interpretations, and the role of narrations in tafsir.

Main Themes:

  1. Methodology and Interdisciplinary Approach in Tafsir: Al-Zamakhsharī’s tafsir integrates linguistic analysis, theology, historical context, narrations, and rhetorical principles rather than relying on a single interpretative approach.
  2. The Classification of Surahs as Makkan or Medinan: The debate over whether Sūrat al-Fātiḥa is Makkan or Medinan is explored, along with how exegetes traditionally classify Qur’anic chapters and al-Zamakhsharī’s position on the matter.
  3. Exegetical Methods and Their Critiques: The diversity of tafsir methodologies is emphasized, examining classifications such as Ibn Taymiyya’s approach to Qur’anic exegesis through the Qur’an itself and narrations, and how al-Zamakhsharī engages with these methods.
  4. The Five Fundamental Elements of Tafsir: The role of lexicology, grammar, narrations, historical context, and rhetoric in al-Zamakhsharī’s exegetical framework is analyzed.
  5. Thematic Structure of Sūrat al-Fātiḥa: The seminar highlights the key concepts of divinity (ulūhiyya), servitude (ʿubūdiyya), and lordship (rubūbiyya), illustrating how Sūrat al-Fātiḥa encapsulates the Qur’an’s core message.
  6. The Interpretation of Basmala and Juridical Disputes: The discussion includes the scholarly debate on whether Bismillāh is part of Sūrat al-Fātiḥa, examining the perspectives of Mālikī, Ḥanafī, and Shāfiʿī jurists. Al-Zamakhsharī’s linguistic analysis of the Basmala is also explored in detail.
  7. Naẓm Theory and Rhetorical Analysis: Al-Zamakhsharī’s application of syntactic cohesion (naẓm) as a method of tafsir is examined, demonstrating how he uses this approach to support the doctrine of Qur’anic inimitability (i‘jāz).

Conclusion:
This seminar provides an in-depth exploration of al-Zamakhsharī’s tafsir methodology through the exegesis of Sūrat al-Fātiḥa. The integration of linguistics, theology, and narrations in his interpretation is highlighted, alongside a detailed examination of the Basmala controversy. Al-Zamakhsharī’s method stands out as a unique balance between theological and linguistic analysis, distinguishing his tafsir from more narration-centered traditional approaches.